خطبه فدک حضرت زهرا (س)

خطبه فدک از جمله‌خطبه‌های‌مشهوری‌است‌که‌عامه‌و خاصه‌با سندهای‌معتبر از صدیقه کبری‌ـ صلوات‌الله علیها ـ روایت‌کرده‌اند.

خطبه فدک‌،رمز قیامی‌تاریخی‌است‌که‌ازحدودحجاز گذشته‌و پایه‌ریزحکومت‌جهانی‌می‌باشد.

فدک‌،انقلابی‌است‌که‌تاریخ‌پس‌ازخودرا تشکیل‌خواهدداد.

سند خطبه:

‌ خطبه مزبور از جمله‌خطبه‌های‌مشهوری‌است‌که‌عامه‌و خاصه‌با سندهای‌معتبر از صدیقه کبری‌ـ صلوات‌الله علیها ـ روایت‌کرده‌اند. از جمله‌احمدبن‌عبدالعزیز جوهری‌در تألیف‌خود به‌نام‌سقیفه‌و فدک‌ـ بنابر نقل‌ابن‌ابی‌الحدید در شرح‌نهج‌البلاغه‌ـ از آن‌یاد کرده‌و ابن‌ابی‌الحدید، نامبرده‌را چنین‌معرفی‌می‌نماید: "بطوری‌که‌همه محدثان‌عامه‌او را به‌نیکی‌ستوده‌اند و همه مصنفات‌او و دیگران‌را از او روایت‌کرده‌اند".

بر اساس‌گفته ابن‌ابی‌الحدید، جوهری‌به‌چهار طریق‌این‌خطبه‌را روایت‌کرده‌است‌: این‌، نسخه‌ای‌قدیمی‌است‌که‌درسال‌322 برمؤلف‌قرائت‌و تصحیح‌شده‌که‌با سندهای‌مختلف‌روایت‌کرده‌است‌.

فدک‌در تاریخ‌

فدک‌سرزمین‌غلّه‌خیزی‌در حجاز است‌و فاصله‌آن‌تا مدینه‌یک‌صد و چهل‌کیلومتر است‌. خیبر سرزمین‌یهودی‌نشین‌بود. تا این‌که‌در سال‌هفتم‌ هجری‌به‌علت‌ترسی‌که‌بعد از فتح‌خیبر از مسلمانان‌داشتند نصف‌یا همه آن‌را با رسول‌اکرم‌(ص‌) صلح‌کردند. و از آن‌تاریخ‌به‌ملک‌خاص‌رسول‌گرامی‌(ص‌) درآمد؛ زیرا مسلمانان‌در به‌دست‌آوردن‌فدک‌پیکاری‌ننموده‌بودند و خداوند متعال‌هم‌در قرآن‌فرموده‌است‌: هر چه‌خدا از اموال‌اهالی‌دهکده‌ها برگرداند و بخشید، ـ «ما أَفاءَ اللهُ عَلی‌رَسُوله‌من‌ْ أَهْل‌القُری‌فَللّه‌وَ للرِّسُول‌وَ لذی‌القُرْبی‌...» حشر (ص‌)5، آیه 6 .

این‌آیه‌با صراحت‌بیان‌می‌کند که‌فدک‌به‌ملک‌طلق‌رسول‌اکرم‌(ص‌) در آمد و همه مذاهب‌اسلامی‌در این‌موضوع‌اتفاق‌نظر دارند.

در مسند احمد بن‌حنبل‌در باب‌صله رحم‌از ابوسعید خدری‌نقل‌شده‌است‌: وقتی‌که‌آیه «و آت‌ذالقربی‌حقّه‌» نازل‌گردید، نبی‌اکرم‌(ص‌) فرمود : «یا فاطمة! لک‌فدک‌»، (ای‌فاطمه‌! فدک‌از آن‌توست‌.) بر اساس‌این‌روایت‌، فدک‌به‌ملک‌زهرای‌اطهر ـ صلوات‌الله علیها ـ در آمد.

خلیفه اول‌آن‌را از تصرف‌زهرای‌مرضیه‌(ع‌) در آورد و از جمله اموال‌عمومی‌و ثروت‌ملی‌اعلام‌کرد. خلیفه‌دوم‌در زمان‌خلافت‌، فدک‌را به‌ورثه رسول‌خدا (ص‌) داد و عثمان‌در ایام‌خلافتش‌آن‌را به‌مروان‌بن‌حکم‌واگذار کرد.

تاریخ‌، بعد از آن‌تصریحی‌در مورد سرگذشت‌فدک‌ندارد. مسلم‌است‌که‌امیرالمؤمنین‌(ع‌) در دوران‌خلافت‌عثمان‌آن‌را از چنگ‌مروان‌درآورد، تا خلافت‌به‌معاویه‌رسید و او نیز آن‌را سه‌قسمت‌کرد : یک‌ثلث‌را به‌مروان‌بن‌حکم‌و ثلث‌دوم‌را به‌عمر بن‌عثمان‌و ثلث‌سوم‌را به‌فرزندش‌بخشید. پس‌از آنکه‌خلافت‌به‌مروان‌بن‌حکم‌رسید همه‌را از آن‌خود کرد و عمر بن‌عبدالعزیز فدک‌را به‌فرزندان‌فاطمه‌(س‌) برگرداند. او نامه‌ای‌به‌والی‌خود در مدینه‌به‌نام‌ابوبکر بن‌عمر و بن‌حزم‌نوشت‌که‌فدک‌را به‌صاحبانش‌یعنی‌فرزندان‌فاطمه‌(س‌) برگردان‌. ابوبکر بن‌عمرو نوشت‌: فاطمه‌(س‌) نسل‌زیاد دارد به‌کدام‌یک‌از آنان‌بازگردانم‌؟ در جواب‌نوشت‌: اگر من‌به‌تو بنویسم‌گاوی‌ذبح‌کن‌حتماً از من‌سؤال‌می‌کنی‌که‌گاو رنگش‌چگونه‌باشد؟ به‌محض‌رسیدن‌این‌نامه‌فدک‌را به‌فرزندان‌فاطمه‌(س‌) که‌از نسل‌علی‌بن‌ابی‌طالب‌: هستند برگردان‌.

پس‌از انجام‌این‌فرمان‌، بنی‌امیه‌،عمر بن‌عبدالعزیز را ملامت‌کردند و گفتند تو برخلاف‌عمل‌شیخین‌رفتار کردی‌و در عمل‌، آنها را تخطئه‌کردی‌.

در تاریخ‌است‌که‌از کوفه‌به‌سرپرستی‌عمرو بن‌قیس‌نزد عمر بن‌عبدالعزیز آمده‌و او را در این‌کار سرزنش‌کردند. وی‌در جواب‌گفت‌:

"انِّکم‌جَهلتم‌و عَلمت‌ُ و نسیتم‌و ذَکرت‌ُ"؛ شما نادان‌هستید و من‌آگاه‌، شما فراموش‌کرده‌اید و من‌به‌خاطر دارم‌. زیرا ابوبکر بن‌محمد بن‌عمرو بن‌حزم‌از پدر و از جد خود روایت‌کرد که‌رسول‌الله (ص‌) فرمود: فاطمة بضعةٌ منّی‌یسخطُها ما یسخطُنی‌، و ترضینی‌ما أرضاها؛ فاطمه‌(س‌) پاره‌تن‌من‌است‌؛ آنچه‌او را به‌خشم‌آورد مرا نیز به‌خشم‌می‌آورد و آنچه‌وی‌را خشنود گرداند مرا خشنود می‌گرداند. فدک‌در ملک‌مروان‌بود، آن‌را به‌عبدالعزیز بخشید؛ و من‌و برادرانم‌آن‌را از پدر ارث‌بردیم‌. سپس‌من‌از برادرانم‌درخواست‌کردم‌به‌من‌منتقل‌کنند. بعضی‌از آنها بخشیدند و بعضی‌فروختند تا همه فدک‌ملک‌من‌شد. من‌نیز چنین‌مصلحت‌دیدم‌که‌آن‌را به‌فرزندان‌فاطمه‌(س‌) بازگردانم‌. آنها گفتند : حال‌که‌چنین‌تصمیمی‌داری‌عایداتش‌را واگذار کن‌و خود فدک‌را نگه‌دار.

سپس‌یزید بن‌عبدالملک‌آن‌را گرفت‌و در دست‌بنی‌مروان‌بود تا دولت‌شوم‌آنها منقرض‌گردید.

پس‌از انقراض‌بنی‌امیه‌خلافت‌به‌بنی‌عباس‌رسید. اوّلین‌خلیفه عباسی‌ابوعباس‌سفاح‌آن‌را به‌عبدالله بن‌حسن‌بن‌حسن‌بن‌علی‌بن‌ابی‌طالب‌برگرداند. باز منصور دوانیقی‌آن‌را از او پس‌گرفت‌. مهدی‌عباسی‌آن‌را برگرداند. موسی‌بن‌مهدی‌دوباره‌آن‌را گرفت‌. فدک‌در دست‌خلفای‌عباسی‌بود تا در دوران‌خلافت‌مأمون‌مجدداً به‌فرزندان‌فاطمه‌(س‌) برگردانده‌شد.

در سال‌210 مأمون‌نامه‌ای‌به‌فرماندارش‌در مدینه‌، قشم‌بن‌جعفر نوشت‌: امیرالمؤمنین‌(مأمون‌) به‌سبب‌موقعیتی‌که‌در دین‌خدا دارد و منصب‌خلافتی‌فدک‌در زمان‌متوکل‌مجدداً از دست‌بنی‌فاطمه‌گرفته‌شد و وی‌آن‌را به‌عبدالله بن‌عمر بازیار داد. در فدک‌یازده‌درخت‌خرما بود که‌رسول‌اکرم‌(ص‌) آنها را با دست‌مبارک‌خود کاشته‌بود. عبدالله بن‌عمر، بشران‌بن‌ابی‌امیه‌ثقفی‌را به‌مدینه‌روانه‌کرد تا آن‌درختها را قطع‌کند. او هم‌مأموریت‌خود را انجام‌داد و در بازگشت‌فلج‌ شد.

از این‌تاریخ‌مختصر و با مطالعه‌در خطبه‌و مذاکراتی‌که‌میان‌صدیقه طاهره‌(س‌) و خلیفه‌رد و بدل‌شده‌است‌استفاده‌می‌شود که‌آنچه‌بعضی‌خیال‌می‌کنند که‌فدک‌دهکده‌یا مزرعه کوچکی‌بوده‌که‌فقط‌کفاف‌مخارج‌سالانه‌اهل‌بیت‌را می‌کرده‌است‌، نبوده‌؛ بلکه‌یکی‌از مهمترین‌مستغلات‌حاصل‌خیز بود؛ زیرا زمینی‌که‌حاصل‌اندک‌و غیرمهمی‌داشته‌باشد چگونه‌جزو اموال‌عمومی‌و ثروت‌ملی‌اعلام‌می‌شود؟ مخصوصاً در زمانی‌که‌به‌مناسبت‌رحلت‌رسول‌اکرم‌(ص‌) احتمال‌حمله دشمنان‌دین‌به‌حوزه‌اسلام‌می‌رفت‌و می‌بایست‌دولت‌اسلامی‌سپاه‌مجهزی‌داشته‌باشد.

علاوه‌بر این‌از جواب‌خلیفه‌به‌خوبی‌وضعیت‌فدک‌روشن‌می‌شود :

ان‌ّ هذا المال‌َ لم‌یکن‌ْ للنبی‌(ص‌) و انّما کان‌َ مالاً من‌أموال‌المسلمین‌َ یَحمل‌ُ النبی‌به‌الرجال‌َ و یُنفقه‌فی‌سبیل‌الله؛

این‌مال‌ملک‌رسول‌اکرم‌(ص‌) نبود بلکه‌از اموال‌عمومی‌مسلمانهاست‌ که‌رسول‌خدا با آن‌، مخارج‌عده‌ای‌را می‌داد و در راه‌خدا انفاق‌می‌نمود.

باز از هر دو مهمتر، تقسیمی‌است‌که‌معاویه‌میان‌یزید، مروان‌و عمر بن‌عثمان‌انجام‌داد. بدیهی‌است‌مزرعه‌ای‌که‌با زحمت‌از آن‌، مخارج‌یک‌ساله خانواده‌ای‌تأمین‌شود قابل‌بخشش‌میان‌سه‌نفر از شخصیت‌ها نیست‌که‌هر یک‌در زمان‌خود از ثروتمندان‌بودند؟!

بنابراین‌جای‌هیچ‌گونه‌استبعادی‌نیست‌که‌آنچه‌سید بن‌طاووس‌ـ رضوان‌الله علیه‌ـ در کتاب‌نفیس‌«کشف‌المحجة لثمرة المهجة» نقل‌کرده‌، صحیح‌باشد :

و کان‌دخلُها فی‌روایة الشیخ‌عبدالله بن‌حمّاد الانصاری‌أربعةً و عشرین‌ألف‌َ دینارٍ فی‌کل‌ٍ سنة؛

عایدات‌فدک‌در هر سال‌برحسب‌نقل‌شیخ‌عبدالله حماد انصاری‌بیست‌و چهار هزار دینار بوده‌است‌.

این‌خطبه‌را با واقع‌نگری‌و مطالعه‌در روایات‌دیگر و گوشه‌های‌تاریخ‌باید از حد یک‌سخنرانی‌حماسه‌ای‌و یا اظهار مصیبت‌و شکایت‌از این‌که‌اوضاع‌عادی‌که‌در عصر حیات‌پیامبر وجود داشته‌و پایان‌یافته‌است‌خارج‌کرد؛ حتی‌نباید به‌عنوان‌اعتراض‌به‌سیاست‌مالی‌و اقتصادی‌دولت‌انتخابی‌ـ که‌بر اساس‌شورا شکل‌یافته‌ـ یا به‌عنوان‌موضوع‌شخصی‌؛ یعنی‌درخواست‌مساحتی‌از زمین‌که‌ذخیره اقتصادی‌یک‌خانواده‌است‌و یا نزاع‌مادی‌بر سر سرزمین‌معین‌به‌اسم‌«فدک‌» و یا دستیابی‌به‌سرزمین‌غله‌خیز تلقی‌کرد؛ بلکه‌فدک‌، رمز قیامی‌تاریخی‌است‌که‌از حدود حجاز گذشته‌و پایه‌ریز حکومت‌جهانی‌می‌باشد. فدک‌، انقلابی‌است‌که‌تاریخ‌پس‌از خود را تشکیل‌خواهد داد. فدک‌، انقلاب‌علیه‌سیاست‌دولت‌وقت‌و برای‌برگرداندن‌خلافت‌عظمای‌الهی‌و اصلاح‌ملتی‌است‌که‌با نادیده‌گرفتن‌همه زحمات‌و خون‌دلها می‌خواهد به‌جاهلیت‌نخست‌برگردد. اگر در طی‌خطبه‌صحبتی‌از مطالبه میراث‌و یا نحله‌(پیش‌کشی‌) به‌میان‌آمده‌مربوط‌به‌آن‌مقداری‌است‌که‌مرتبط‌به‌زعامت‌کبری‌و حکومت‌جهانی‌می‌شود و به‌عبارت‌واضح‌تر صحبت‌«اسلام‌و کفر»، «ایمان‌و نفاق‌» و «مسئله‌نص‌و شورا» است‌.

برای‌تصدیق‌مراتب‌فوق‌کافی‌است‌که‌قبل‌از مطالعه خطبه‌و شرح‌آن‌، باختصار سیری‌در مضامین‌قطعه‌ای‌از آن‌بنماییم‌تا روشن‌شود که‌قسمت‌عمده خطبه‌معرف‌وجود مقدس‌امیرالمؤمنین‌(ع‌) و یادآور فداکاریها و جانفشانیها و مقاومتهای‌علی‌(ع‌) در ایجاد اسلام‌و دوران‌ضعف‌آن‌، و نیز مشخص‌کننده حق‌مسلّم‌اهل‌بیت‌(ع‌) و چگونگی‌بازگشت‌جاهلیت‌در لباس‌اسلام‌و چگونگی‌از دست‌رفتن‌سعادت‌مسلمانان‌و سپردن‌کاری‌به‌این‌عظمت‌به‌دست‌نااهل‌و گرفتاری‌در فتنه‌ای‌بزرگ‌است‌.

مقدمه

عبدالله بن حسن از پدرانش (علیهم السلام) روایت کرده: هنگامی که ابوبکر تصمیم گرفت فدک را از حضرت زهرا علیهاسلام بگیرد، چون این خبر به آن حضرت رسید مقنعه ‏اش را بر سر انداخته پیراهن بلند خود را بر تن کرد و به همراه گروهی از کنیزان و زنان خویشاوند خود، در حالی که چادر بلندش به زمین کشیده می‏شد و راه رفتنش چیزی از راه رفتن رسول خدا کم نمی آورد و کاملا شبیه آن حضرت بود، از خانه بیرون آمده، به مسجد وارد شد.

اطراف ابوبکر را عده‏ ای از مهاجر و انصار گرفته بودند، پرده ‏ای برای فاطمه (علیهاسلام) آویختند؛ آن حضرت در پشت پرده نشست و سپس ناله جانگدازی از دل برآورد؛ به طوری که حاضرین به گریه افتادند و مسجد یکپارچه به خروش و اضطراب آمد.

ترجمه متن خطبه

* حمد و سپاس الهی

حضرت لحظه ‏ای مکث کردند تا هم همه جمعیت فرو نشست و سر و صداها خاموش شد. سپس کلام خود را با حمد و سپاس الهی و درود بر پیامبر خدا آغاز کرد. از شنیدن صدای فاطمه دوباره مردم به گریه افتادند. بعد از سکوت و آرامش فاطمه (علیهاسلام) کلام خود را چنین آغاز فرمود: خداوند را سپاس برآنچه نعمت داد و به قلب‏ها الهام فرمود؛ و مدح و ستایش برای خدایی که به نعمت‏های عامه‏ اش قبل از استحقاق ابتدا کرد و هرگونه نعمتی را ارزانی داشت و یکی پس از دیگری بر ما فرو ریخت نعمتهایی که از شماره بیرون است و جزای آنها را هرگز نتوان داد و نهایتش را نتوان فهمید.

انسانها را ترغیب فرمود که شکر او را به جای آورند تا او نعمت‏هایش را فزونی بخشد و پی در پی عطا کند و از آنها طلب حمد و سپاس کرد تا نعمتهایش را بر آنها بریزد و آنها دوباره همانند آن نعمتها را از او درخواست کنند.

* گواهی به وحدانیت الهی

و اشهد ان لا اله الا الله و گواهی می‏دهم که معبودی جز الله نیست، خدایی یگانه و بی‏ شریک، و این کلمه توحید کلمه ‏ای است که نتیجه‏ اش اخلاص است و در قلبها ریشه دارد توحید در فطرت انسان نهاده شده و هر کس به آن اندیشید آنرا با عقلش مطابق دانست.

خدایی که چشم‏ها توان دیدنش را و زبانها توان وصفش را و خیالات توان چگونگی‏ اش را ندارند.

او همه چیز را از هیچ پدید آورد و برای آفرینش آنها الگو و نمونه ‏ای نداشت؛ بلکه آنها را به قدرتش آفرید و به اراده‏ اش خلق کرد بدون اینکه به آنها نیازی داشته باشد یا از آنها فایده ‏ای ببرد؛ و این نبود مگر اینکه حکمتش را پایدار کند و بر طاعتش آگاهی دهد، قدرتش را اظهار کند و مردم را بنده خود گرداند و دعوتش را گرامی دارد.

و سپس بر طاعت خود ثواب و بر معصیتش عقاب نهاد تا بندگان را از خشم خود باز دارد و به سوی بهشت فرا خواند.

* گواهی به رسالت محمد صلی الله علیه و آله

و اشهد ان ابی محمدا عبده و رسوله و گواهی می‏دهم که پدرم محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و رسول خداست و خداوند او را برگزید قبل از اینکه به او ماموریت دهد و او را نام نهاد قبل از آنکه او را در ظاهر پدید آورد و او را انتخاب کرد قبل از اینکه پیامبرش کند؛ چه، آفریدگان در علم غیب خدا مستور و در پرده ترسها نگه داشته شده و با عدم، دست به گریبانند و خداوند پی‏آمد کارها را می‏داند و بر رویدادهای روزگار احاطه دارد و به جایگاه کارهای شدنی آشناست.

خداوند رسولش را فرستاد تا فرمان خود را تمام و کامل کند و اراده حتمی‏ اش را در مورد اجرای احکامش ظاهر سازد و تقدیرات قطعی ‏اش را نافذ فرماید. و چون دید امتها فرقه فرقه شده و دین هایشان پراکنده گشته، هر دسته به دور آتشی جمع و به بت‏ پرستی مشغولند و با اینکه خدا را می‏ شناسند منکر او شده ‏اند، لذا ظلمت‏ها را با نور محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) روشن کرد و تیرگی قلبها را زدود و موانع را از جلو چشم‏ها برداشت و مردم را هدایت فرمود و از گمراهی رهانید و کوری‏ ها را به بینایی تبدیل کرد و آنها را به دین قویم خود هدایت و به راه مستقیم دعوت فرمود.

سپس خداوند آن حضرت را به مهربانی و اختیار و خواست و رغبت و ایثار خویش قبض روح کرد و از رنج و زحمت این دنیا آسوده نمود و ملائکه ابرار اطرافش را گرفته، به رضوان پروردگار غفارش رساندند و در مجاورت خداوند فرمانروای مقتدر جای دادند.

* اشاره به قرآن بعنوان عهد الهی

درود الهی بر پدرم که پیامبر و امین وحی و برگزیده و منتخب و مورد پسند خداوند است و سلام و رحمت و برکات خدا بر او باد.

سپس فاطمه (علیهاسلام) رو به اهل مجلس کرد و فرمود:

شما ای بندگان خدا مورد خطاب امر و نهی الهی و حاملان دین و وحی او هستید تا نسبت به این دین درباره خود امین باشید و به دیگر امتها هم برسانید.

ای مردم در بین شما خداوند عهدی گذاشته است و آن کتاب ناطق خدا، قرآن صادق و نور درخشان و چراغ تابناک است که دیدگاه‏هایش روشن و اسرارش آشکار و ظواهرش درخشان است؛ قرآنی که پیروانش مورد غبطه دیگران و پیروی‏اش کشاننده به سوی بهشت و حرف‏شنوایی از آن موجب رهایی است.

به وسیله قرآن می‏توان به برهان‏ های روشن و حرمت ‏های دورباش زده و شواهد روشن و استدلالات کافی و فضائل مورد پسند و امور جایز و بخشیده شده و قوانین حتمیه الهی دست یافت.

* احکام اسلام برای هدایت انسانها

ای مردم مسلمان؛ خداوند تبارک و تعالی ایمان را موجب پاکی شما از شرک قرار داد و نماز را برای دوری از تکبر ،و زکات را باعث طهارت روح و فزونی در روزی ،و روزه را برای پایداری اخلاص ،و حج را موجب استواری دین ،و عدل را برای تقویت دلها، و پیروی از ما اهل بیت را موجب نظم ملتها، و پیشوائی ما را برای امان از تفرقه ،و جهاد را موجب عزت اسلام، متین کرد .

و چنین مقدر فرمود که صبر موجب استحقاق پاداش ،و امر به معروف مصلحت اندیشی برای همگان ،و نیکی به پدر و مادر سپری از خشم پروردگار، و صله رحم موجب زیاد شدن عمر،و قصاص موجب جلوگیری از خونریزی‏ ها گردد ،و وفای به نذر سبب بخشش باشد ،و و کامل کردن ترازوها موجب عدم زیان ،و نهی از آشامیدن شراب برای پاکی از پلیدی، و دوری از تهمت ناروای جنسی پرده‏ای برای جلوگیری از لعن، و ترک دزدی موجب حفظ عفت جامعه شود.

و خداوند شرک را حرام فرمود تا در ربوبیت او اخلاص باشد؛« فاتقوالله حق تقاته» پس آنگونه که شایسته است تقوای الهی را پیشه خود کنید و جز در حال مسلمانی از دنیا نروید و در اوامر و نواهی الهی اطاعت کنید زیرا فقط بندگان عالم از خداوند خوف دارند.

سپس فاطمه (علیهاسلام) فرمود:

«ایهاالناس! بدانید من فاطمه‏ ام و پدرم محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است. آنچه را که می‏ گویم از اول تا به آخر صحیح است. نه سخن بیهوده می‏گویم و نه کار ناروا انجام می‏دهم.

* معرفی نسب خویش و علی علیه السلام با پیامبر

من دختر آن پیامبرم که خداوند درباره‏ اش فرمود: « فرستاده‏ای از جانب من به سوی شما آمده که زحمت‏های شما بر او گران است و نسبت به اصلاح شما حریص است و با مؤمنین رؤوف و مهربان. اگر نسب او را بشناسید می‏دانید که او فقط پدر من است نه هیچ‏یک از زنان شما و اوست برادر امیرالمؤمنین علی علیه السلام نه هیچیک از مردان شما و چه خوب است منسوب بودن به آن حضرت که درود خداوندی بر او و خاندانش باد.

*نجات از گمراهی و شرک با رسالت پیامبر

آن حضرت رسالت خویش را ابلاغ و اندرزهای خود را انجام داد. از هر مرتبه‏ ای از شرک دور بود و رمق مشرکین را گرفت و با حکمت و پند نیکو، ایشان را به راه پروردگارش دعوت فرمود؛ بتها را شکست و گردن ‏فرازان را سرکوب کرد تا شکست خوردند و گریختند. کم‏‎کم ظلمتها رفت و صبح هدایت دمید و حق روشن شد و زعیم دین لب گشود و های و هوی شیطان فرو نشست.

فرومایگان منافق نابود شدند و گره‏های کفر و پراکندگی گشوده شد و کلمه اخلاص (لا اله الا الله) در زبانها پیچید در حالی که شما بر لب پرتگاه گودال جهنم بودید.

و شما از شدت ضعف جرعه هر آشامنده و طعمه هر خورنده و آتش گیره هر شتابانی بودید و همه بر سر شما قدم می‏گذاشتند و شما را له می‏کردند آب گندیده می‏خوردید و غذای شما گوشت خشک شده و برگ درختان بود، با حالتی ذلیل همیشه در ترس بودید که مبادا اطرافیان بریزند و شما را به یک حمله بربایند.

* نقش علی علیه السلام در رسالت پیامبر

پس خدای تبارک و تعالی را به پدرم محمد (صلی الله و علیه و آله و سلم )از آن وضع اسفبار نجات داد و بعد از همه مقدمات و بعد از آنکه گرفتار مردم قوی و گرگان عرب و طاغیان اهل کتاب شدید، خداوند هر آتشی را که بر افروختند خاموش کرد و هر گاه شیطانی سربلند می‏کرد و متجاوزی چون مار، اجتماع مسلمین را تهدید به مرگ می‏کرد، آن حضرت برادرش علی امیرالمومنین (علیه السلام) را به کام آنها می‏فرستاد و علی علیه السلام هم دست از آنها برنمی‏داشت مگر اینکه آنان را گوشمالی داده شراره آتش آنان را خاموش می‏کرد.

آری؛ علی در راه خدا رنج‏ها دیده و تلاشها نموده است. به رسول خدا نزدیک و نسبت به اولیاء خدا سرور بود. آستین همت را بالا زده، خیرخواه و کوشا و رنج ‏دیده و زحمتکش بود در حالیکه شما در آسایش و رفاه بسر می‏بردید و به فکر خود بودید.

از نعمت‏ها بهره‏ مند و آسوده و بی‏خیال در کمین ما نشسته بودید که اوضاع چگونه می‏ چرخد و گوش بزنگ اخبار بودید. در وقت استراحت زودتر از دیگران بر زمین می‏ نشستید و در موقع جنگ پا به فرار می‏ گذاشتید.

* غصب ولایت علی علیه السلام

پس هنگامی که خداوند برای پیامبرش، خانه پیامبران و جایگاه برگزیده برگزیدگانش را انتخاب کرد در بین شما کینه و نفاق آشکار و جامه دین فرسوده گشت، افراد گمراه خموش به نطق آمدند و فرومایگان پست به صحنه درآمده، سرکردگان تبهکار نعره کشیدند و در میدانها جولان دادند.

شیطان سرش را از گریبان برآورد و شما را به سوی خود فرا خواند و شما را اجابت کننده دعوت خود یافت که گول او را خورده‏اید. سپس در آزمایش خود، شما را بی‏ وزن و ناچیز دید و چون تحریکتان کرد و به خشم آمدید و بر غیر شتر خود داغ زدید (شتر دیگران را به نام خودتان غصب کردید) و به آبشخور دیگری وارد شدید! بله.

هنوز چیزی از رحلت رسول خدا نگذشته بود و زخم و جراحت فقدان او هنوز به هم نیامده و بهبود نیافته بود، بلکه هنوز جسد رسول خدا دفن نشده بود که شما از ترس اینکه فتنه‏ ای به پا شود شتاب کردید و خلافت را ربودید. آگاه باشید که با این عمل در فتنه و آشوب سقوط کرده و جهنم را که بر کافران احاطه دارد برای خود برگزیدید.

* خارج شدن از راه صواب پس از رحلت پیامبر

پس هیهات بر شما، شما را چه شد و به کجا می‏روید؟ و چه بیراهه می روید! این کتاب خداست پیش روی شما و امورش روشن و دستوراتش درخشان و پرچم‏هایش برافراشته و دورباش‏هایش آشکار و فرامینش واضح است. و شما آنرا پشت سرانداخته‏ اید. آیا تصمیم دارید به غیر آن حکم کنید؟! و این چه بد تبدیلی است برای ستم‏ پیشگان و هر کس دین جز اسلام بجوید هرگز از او پذیرفته نگردد و در آخرت از زیانکاران است.

و بعد هم شما چندان صبر نکردید که سرکشی این فتنه فرو بنشیند و مهار این شتر رسیده به چنگ آید، بلکه به شعله‏ هایش دامن زدید و جرقه‏ هایش را تحریک کردید و ندای شیطان گمراه‏ کننده را پاسخ مثبت دادید تا انوار درخشان دین را خاموش کنید و سنت‏های پیامبر برگزیده را نابود سازید.

به خوردن کف روی شیر تظاهر می‏کردید ولی در باطن می‏ خواستید از شیرها بنوشید. (ظاهرا دلسوزی برای دین می‏کردید ولی باطنا می‏ خواستید به متاع دنیا برسید.) و نسبت به خاندان رسول خدا دورویی و نفاق به خرج دادید.

ما با شما از در صبر می‏آییم همچون کسی که دستش را به لبه تیز کارد گرفته و یا نیزه‏ای در شکمش فرو رفته باشد.

* ذکر بینه از قرآن برای ارث

آیا چنین پنداشته‏ اید که ما را ارثی نیست؟ آیا از دستورات دوران جاهلیت پیروی می‏کنید؟ کیست که از خداوند بهتر حکم کند برای گروهی که باور دارند. آیا نمی‏دانید؟ برای غاصبان فدک مانند خورشید درخشان، واضح است که من دختر پیامبرم و باید از او ارث ببرم.

ای مسلمانان! من باید برای گرفتن ارثم مغلوب شوم؟!

ای پسر ابی قحافه (ابوبکر) آیا در کتاب خداوند آمده که تو از پدرت ارث ببری و من از پدرم نبرم؟! حقا که سخن ناروایی گفته‏ ای! آیا عهد کتاب خدا را کنار گذاشته، پشت سرتان انداخته‏ اید در آنجا که گوید «و سلیمان از داود ارث برد .و آنجا که داستان یحیی بن زکریا را بازگو می‏ کند که می‏فرماید:« پروردگارا از سوی خودت جانشینی به من ببخش که از من و خاندان یعقوب ارث ببرد و آنجا که می‏فرماید: «بعضی از خویشان بر بعضی دیگر در کتاب خدا مقدم هستند»

و نیز آنجا که می‏فرماید :«خداوند شما را درباره فرزندانتان سفارش می‏کند که پسر دو برابر دختر ارث ببرد» و یا فرمود :«اگر مالی را بجای گذارد، به ‏طور شایسته برای پدر و مادر و نزدیکانش وصیت کند و این حقی است بر پرهیزکاران.» .

آیا گمان کرده‏ اید که مرا از پدرم نصیبی نیست و ارثی نمی‏برم و اصلا خویشاوندی بین ما نیست؟! آیا برای شما آیه‏ای اختصاصی آمده که پدرم از آن خارج است؟ یا می‏گویید اهل دو ملت مختلف از یکدیگر ارث نمی‏برند و من و پدرم اهل یک ملت و آئین نیستیم؟! آیا شما از پدرم و پسر عمم،علی، به عام و خاص قرآن داناترید؟ پس این شما و این فدک، همچون شتر مهارشده و زین کرده!، یکدیگر را در روز حشر خواهیم دید.

پس چه خوب داوری است خداوند، و چه خوب بزرگ و پیشوایی است محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) ،و چه خوب وعده‏ گاهی است قیامت، که در آن روز نتیجه زیانبار عمل خود را خواهید دید، ولی پشیمانی سودی ندارد و برای هر خبری جایگاهی است و به‏زودی خواهید دانست که بر چه کسی عذاب خوارکننده فرود اٌمده و شکنجه پایدار وارد می‏شود.

* احترام به فرزندان رسول خدا

آنگاه فاطمه (علیهاالسلام) به سوی انصار نظر افکنده فرمودند: ای گروه جوانمردان و ای بازوان دین و یاران اسلام! این چه چشم ‏پوشی و سهل‏ انگاری است که در حق من روا می‏دارید و نسبت به ظلمی که به من می‏شود در خواب غفلتید؟! آیا پدرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نمی‏ فرمود: هر انسانی در فرزندانش حفظ می‏شود؟ (یعنی اگر می‏خواهید جانب کسی را محترم بشمارید بعد از او به فرزندانش احترام کنید.) چه زود این عمل را انجام دادید؟ دست مرا از فدک کوتاه نمودید؟ و برای امری که وقت آن نشده شتابان شدید؟ ای گروه انصار! شما را قدرت و طاقت این هست که خواسته مرا برآورده کنید.

آیا می ‏گویید محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) مرد و رفت و دیگر خبری نیست؟ نه، این امر بزرگی است که شکافش گسترش می‏ یابد و رخنه‏ اش بازتر می‏گردد و پیوستگی‏ هایش از هم می‏گسلد.

و کم کم به قهقرا و جاهلیت برمی‏گردید آری زمین در غیبت او تاریک و ستارگان در مصیبتش گرفته و آرزوها نومید و کوهها فرو هشته و حریم او بی‏ ارزش و حرمت او زایل گردید. پس به خدا قسم این است آن بلای بزرگ و مصیبت عظمی که مانندش نیامده و نازل نگشته است.

* عمل به قرآن بعداز پیامبر

این کتاب خداست که هر صبح و شام بر در خانه ‏های شما فریاد می‏زند و با آواز بلند و تلاوت و فهماندن آن اعلان می ‏دارد که انبیاء قبل هم می‏ مردند و این حکم الهی و قضاء حتمی بر آنها هم وارد می‏شد؛ آنجا که می‏فرماید: « و ما محمد الارسول. . . » محمد نیست مگر فرستاده‏ای که بیش از او نیز فرستادگانی آمده‏ اند و گذشته ‏اند. آیا اگر او بمیرد و یا کشته شود، شما به دوران جاهلیت گذشته خود برمی‏گردید؟ و هر کس به گذشته خود برگردد، (از دین خارج گردد) هرگز زیانی به خداوند نیاورد و به زودی خداوند پاداش سپاسگزاران را خواهد داد.

* طلب یاری از مردم

ای وای از گروه اوس و خزرج! آیا میراث مرا ببلعند در حالی که شما را می‏بینم و صدای شما را می‏ شنوم و شما با هم جمع و پیوسته‏ اید؟! این درخواست من است که شما را فرا گرفته و این خبردادن من است که شما را شامل شده (و من از شما یاری می‏طلبم.)

شما دارای افراد زیاد و قدرت فراوانی هستید و سلاح جنگی و تجهیزات در دست شماست! درخواست من به شما می‏رسد ولی جواب نمی‏ دهید و فریاد من به گوشتان می ‏رسد ولی به فریادم نمی رسید؛ در حالیکه شما به استقبال دشمن در جنگ‏ها معروفید و شما را به خیر و صلاح می ‏شناسند.

شما برگزیدگان و منتخب جامعه ‏اید، با اعراب جنگیده‏ اید و رنج و تعب بسیاری متحمل شده‏ اید.

شما با گروه‏های زیادی درگیر شده ‏اید و بدون هیچ ضعفی، شجاعان را دفع کرده‏ اید. ما فرار نکردیم و شما هم فرار نکردید. هر چه را که ما امر کردیم پذیرفتید تا به دست ما اهل بیت، سنگ آسیای اسلام به چرخش درآمد و نتایج و بهره‏ هایش زیاد شد.

بینی شرک به خاک مالید و طغیان تهمت‏ ها فرو نشست و آتش کفر به خاموشی گرایید؛ آشوب فتنه‏ ها آرام و نظام دین منسجم گردید. پس شما چرا بعد از روشنی راه بیراهه رفتید و چرا حق را پنهان کردید، بعد از اینکه اٌشکار شده بود و چرا عقب ‏گرد کردید و بعد از ایمان مشرک شدید.

آیا شما با مردمی که پیمان خود را شکسته و برای بیرون کردن پیامبر تصمیم گرفته ‏اند، نمی‏ جنگید با آنکه آنها اول جنگ را شروع کرده‏ اند؟ آیا از آنان می‏ ترسید در حالی که خداوند سزاوارتر است که از او بترسید اگر ایمان آورده باشید؟ (یعنی چرا وقتی این گروه غاصب خلافت، پیمان خود را شکستند و به عهدی که درباره امیرالمومنین (علیه السلام) با رسول خدا داشتند وفا نکردند، شما با آنها نمی‏ جنگید و از امیرالمومنین دفاع نمی‏ کنید؟)

آگاه باشید من شما را چنین می‏بینم که به رفاه ‏طلبی و زندگی راحت متمایل گشته و آن کس که برای زمامداری سزاوار است دور ساخته و به راحتی و آسایش روی آورده و خود را از ضیق و تنگی نجات داده ‏اید.

پس آنچه را که فرا گرفته بودید کنار گذاشته و آنچه آشامیدنش آسان بود، بیرون ریختید. پس اگر شما و تمامی کسانی که در روی زمین زندگی می‏کنند کافر شوند،بدانید که خداوند بی ‏نیاز و ستوده است.

* اتمام حجت با مردم

آگاه باشید آنچه را گفتم با آگاهی نسبت به شما است که شما انگیزه یاری ندارید و نیرنگ و فریب، دلهایتان را فرا گرفته است؛ ولیکن این سخنان خروشی بود که از جان برآمد و آهی بود که از خشم برخاست، کاسه صبر لبریز، و عقده ‏های سینه باز و حجت بر شما تمام شد. پس این شما و این شتر خلافت! لجامش را محکم بگیرید و بتازید. اما بدانید پشتش زخمی و پایش لنگ و عار و ننگش همیشگی است. نشان خشم الهی بر آن خورده و عیبش ابدی است.

خلافتی که به آتش برافروخته الهی پیوسته، آتشی که بر دلها احاطه کند؛ در حالی که کلیه اعمال شما در پیش چشم پروردگار است و به زودی ستمگران خواهند دانست که در چه جایگاهی رجوع می‏کنند. من دختر پیامبر شمایم که شما را از عذاب سخت آینده بیم داد. پس هر چه می‏خواهید بکنید. ما هم کار خودمان را می‏کنیم و منتظر باشید که ما هم منتظریم.

چون‌این‌خطبه‌، بطوری‌که‌در ذیل‌اشاره‌می‌شود، با سندهای‌متعددی‌از معصوم‌(ع‌) و یا تالی‌مرتبه‌معصوم‌، حضرت‌زینب‌ـ صلوات‌الله علیها ـ نقل‌شده‌، مفاد آن‌بر ما حجت‌است‌؛ اگرچه‌به‌عنوان‌خطابه‌ایراد شده‌است‌. بنابراین‌باید نظری‌به‌سند آن‌نماییم‌و آنگاه‌برای‌روشن‌شدن‌معنای‌خطبه‌، مختصری‌از تاریخ‌فدک‌و هدف‌از تعقیب‌آن‌را بیان‌کنیم‌.

ابوبکر جوهری‌، عالم‌، محدث‌، ماهر در ادبیات‌، پرهیزکار و مورد وثوق‌است‌؛

1 ـ جوهری‌از محمد بن‌زکریا از جعفر بن‌محمد بن‌عماره‌از پدرش‌از حسن‌بن‌صالح‌بن‌حی‌از دو تن‌از اهل‌بیت‌بنی‌هاشم‌از زینب‌دخت‌امیرالمؤمنین‌از مادرش‌صدیقه طاهره‌ـ صلوات‌الله علیهم‌ـ .

2 ـ جوهری‌از جعفربن‌محمد بن‌عماره‌از پدرش‌از جعفر بن‌محمد بن‌علی‌بن‌الحسین‌ـ صلوات‌الله علیهم‌ـ .

(س‌) ـ جوهری‌از عثمان‌بن‌عمران‌فجیعی‌از نائل‌بن‌نجیح‌از عمر بن‌شمر از جابر جعفی‌از ابی‌جعفر محمدبن‌علی‌(امام‌باقر) ـ صلوات‌الله علیهم‌ـ .

4 ـ جوهری‌از احمدبن‌محمد بن‌یزید از عبدالله بن‌حسن‌، معروف‌به‌عبدالله محض‌بن‌فاطمه‌بنت‌الحسین‌و ابن‌الحسن‌المثنی‌.

علی‌بن‌عیسی‌اربلی‌از بزرگان‌علمای‌امامیه‌در کشف‌الغمه‌این‌خطبه‌را از کتاب‌سقیفه‌جوهری‌نقل‌نموده‌و چنین‌گفته‌است‌: من‌خطبه‌را از کتاب‌سقیفه‌تألیف‌احمدبن‌عبدالعزیز جوهری‌نقل‌می‌کنم‌و

مسعودی‌نیز در کتاب‌مروج‌الذهب‌به‌خطبه‌اشاره‌نموده‌است‌. ابوالفضل‌احمد بن‌ابی‌طاهر از دانشمندان‌عصر مأمون‌عباسی‌متولد سال‌204 نیز در کتاب‌بلاغات‌النساء آن‌را به‌چند سند روایت‌کرده‌است‌.

1 ـ راوی‌می‌گوید من‌با ابوالحسین‌زید بن‌علی‌بن‌الحسین‌(ع‌) در مورد گفتگوی‌فاطمه‌ـ صلوات‌الله علیها ـ با ابوبکر هنگامی‌که‌حضرت‌را از تصرّف‌فدک‌بازداشت‌، مذاکره‌کردم‌و گفتم‌: عامه‌در مورد این‌خطبه‌سخنی‌دارند و آن‌این‌است‌که‌می‌گویند : این‌خطبه‌انشای‌ابوالعینا است‌و ربطی‌به‌صدیقه طاهره‌ـ صلوات‌الله علیها ـ ندارد زید در پاسخ‌گفت‌ : من‌خود بزرگان‌خاندان‌ابی‌طالب‌را می‌دیدم‌ که‌این‌خطبه‌را از پدران‌خود نقل‌ کرده اند.

2 ـ این‌خطبه‌را حسن‌بن‌علوان‌از عطیه‌عوفی‌و او از عبدالله بن‌الحسن‌از پدرش‌نقل‌کرده‌است‌.

مؤلف‌بلاغات‌النساء از قول‌راوی‌نقل‌می‌کند که‌زید گفت‌: چگونه‌روا نمی‌دارند، این‌سخن‌فاطمه‌(س‌) باشد .

3 ـ جعفر بن‌محمد که‌در مصر است‌و او را در رافقه‌دیدم‌که‌از پدرش‌از موسی‌بن‌عیسی‌از عبیدالله بن‌یونس‌از جعفر احمر از زیدبن‌علی‌بن‌حسین‌از عمه‌اش‌زینب‌دختر امیرالمؤمنین‌علی‌بن‌ابی‌طالب‌ـ صلوات‌الله علیهم‌ـ حدیث‌کرد.

ابوالفضل‌احمد بن‌ابی‌طاهر می‌گوید

این‌خطبه‌از طریق‌خاصه‌، سید مرتضی‌در کتاب‌نفیس‌شافی‌به‌دو طریق‌نقل‌فرموده‌است‌:

1 ـ ابوعبدالله محمد بن‌عمران‌مرزبانی‌(نقل‌شده‌از مشایخ‌مفید بوده‌ است‌) از محمدبن‌احمد کاتب‌از احمدبن‌عبیدالله نحوی‌از زنادی‌از شرقی‌بن‌قطامی‌از محمدبن‌اسحاق‌از صالح‌بن‌کیسان‌از عروه‌از عایشه‌.

2 ـ به‌تحویل‌سند مرزبانی‌از احمد بن‌محمدبن‌مکی‌از محمد بن‌قاسم‌یمانی‌از ابن‌عایشه‌(ابوعبدالرحمن‌عبیدالله بن‌محمدبن‌حسین‌تیمی‌).

ابن‌طاوس‌در کتاب‌طرائف‌قسمتی‌از خطبه‌را که‌در احتجاج‌طبرسی‌است‌از شیخ‌احمد بن‌شفروة در کتاب‌فائق‌از شیخ‌حافظ‌ثقة و معظم‌(نزد عامه‌) احمد بن‌موسی‌مردویه‌اصفهانی‌از کتاب‌مناقب‌وی‌از اسحاق‌بن‌ عبیدالله بن‌ابراهیم‌از شرقی‌بن‌قطام‌از صالح‌بن‌کیسان‌از زهری‌از عایشه‌روایت‌کرده‌است‌.

شیخ‌صدوق‌، محمد بن‌علی‌بن‌بابویه‌(متوفی‌371 ه.. ق‌) روایت‌کرده‌می‌گوید : خبر داد ما را علی‌بن‌حاتم‌از محمد بن‌اسلم‌از عبدالجلیل‌یاقطانی‌از حسن‌بن‌موسی‌خشاب‌از عبدلله‌بن‌محمد علوی‌از رجالی‌یا قطانی‌از حسن‌بن‌موسی‌خشاب‌از عبدلله‌بن‌محمد علوی‌از رجالی‌از اهل‌بیت‌(ع‌) از زینب‌دختر امیرالمؤمنین‌(ع‌) از فاطمه‌(س‌).

با تحویل‌سند وی‌همچنین‌می‌گوید : خبر داد ما را علی‌بن‌حاتم‌از محمدبن‌عمیر از محمد بن‌عمارة از محمد بن‌ابراهیم‌مصری‌از هارون‌بن‌یحیی‌ناشب‌از عبیدالله بن‌موسی‌بن‌عیسی‌از عبیدالله موسی‌معمری‌از حفص‌احمر از زیدبن‌علی‌بن‌الحسین‌شهید از عمه‌اش‌زینب‌دختر امیرالمؤمنین‌(ع‌).

با تحویل‌سند، قسمتی‌را در علل‌الشرایع‌که‌متضمن‌بیان‌فلسفه‌تشریع‌احکام‌است‌از ابن‌المتوکل‌از سعدآبادی‌از برقی‌از اسماعیل‌بن‌مهران‌از احمد بن‌محمدبن‌جابر از زینب‌(س‌) روایت‌کرده‌است‌.

مفید در مجالس‌ابیاتی‌را که‌در خطبه مذکور است‌با سند زیر نقل‌می‌کند

جعانی‌از محمد بن‌جعفر حسنی‌از عیسی‌بن‌مهران‌از یونس‌از عبدالله بن‌محمد بن‌سلیمان‌هاشمی‌از پدرش‌از جدش‌از زینب‌دختر امیرالمؤمنین‌علی‌بن‌ابی‌طالب‌ـ صلوات‌الله علیهم‌ـ می‌گوید: همین‌که‌فرمان‌ابوبکر بر غصب‌فدک‌و عوالی‌صادر شد. ـ فاطمه‌صلوات‌الله

قد کان‌بعدک‌أنباء وهنبثة لو کنت‌َ شاهدها لم‌تکثر الخطب‌

پس‌از تو خبرها و حادثه‌هایی‌روی‌داد که‌اگر حاضر بودی‌کار به‌این‌جا نمی‌کشید.

بدین‌سان‌می‌بینم‌احدی‌از دانشمندان‌امامیه‌و عامه‌اشکالی‌به‌سند روایت‌نکرده‌اند؛ مگر این‌که‌معاندینی‌از دشمنان‌اهل‌بیت‌آن‌را به‌ابوالعینا محمدبن‌قاسم‌اهوازی‌بصری‌نسبت‌داده‌اند. از شرح‌حال‌وی‌چنین‌به‌دست‌می‌آید که‌یکی‌از دانشمندان‌علم‌ادبیات‌عرب‌بیش‌نبوده‌و مایه‌ای‌جز ادبیات‌عرب‌نداشته‌است‌. یک‌ادیب‌چگونه‌قدرت‌دارد که‌در مسائل‌پیچیده الهیات‌و نبوت‌و فلسفه‌و شرایع‌احکام‌و احتجاج‌قرآن‌چنین‌سخنی‌ایراد کند؟!

اما عناد را چاره‌ای‌نیست‌. معنایی‌فطری‌تر و روشن‌تر در درک‌عقلی‌از مسئله‌خداشناسی‌نیست‌؛ ولی‌وقتی‌که‌انسان‌از طریق‌انصاف‌خارج‌شد و راه‌عناد را پیمود، مسائل‌روشن‌را انکار می‌کند. به‌راستی‌انسان‌باید به‌خدا پناه‌برد که‌هیچگاه‌از طریق‌انصاف‌خارج‌نشود. بعضی‌از دعاها به‌این‌نکته‌اشاره‌دارند پروردگارا! ای‌قادری‌که‌عالَم‌هستی‌را آفریدی‌و زیر سایه قدرت‌خود پرداختی‌!

واضح‌است‌که‌برای‌این‌جهان‌، آفریدگاری‌هست‌؛ ولی‌این‌درک‌در صورتی‌است‌که‌عقل‌، از راه‌انصاف‌خارج‌نشود؛ و گرنه‌کسی‌که‌معاند است‌با هیچ‌دلیلی‌نمی‌توان‌او را قانع‌ساخت‌.

علاوه‌بر این‌، سید مرتضی‌علم‌الهدی‌، که‌منکر حجیت‌خبر واحد است‌ـ به‌این‌معنا که‌مدعی‌است‌دلیل‌قطعی‌بر حجیت‌نوعی‌آن‌نداریم‌ـ در کتاب‌شافی‌، در اثبات‌امامت‌و وصایت‌، در رد مغنی‌الحجاج‌تألیف‌قاضی‌عبدالجبار معتزلی‌به‌خبر واحدی‌که‌همراه‌با قرائن‌قطعی‌و مفید علم‌باشد، استدلال‌و احتجاج‌کرده‌است‌و حال‌آن‌که‌طبق‌نظریه‌خود، نمی‌بایست‌استدلال‌کند؛ چون‌خبر واحد است‌.

معلوم‌می‌شود که‌قرائن‌قطعی‌در این‌مورد وجود داشته‌است‌که‌بر مدعای‌خود استدلال‌نموده‌است‌. اعتبار این‌خطبه‌نیز به‌جهت‌نقل‌مشایخ‌امامیه‌(به‌ویژه‌سید علم‌الهدی‌) و دانشمندان‌عامه‌، موجب‌حصول‌درجه اعلای‌اطمینان‌به‌این‌خطبه شریف‌است‌.