محبوب‌ ترین‌ غذای‌ رمضانی‌ پاکستانی‌ها

«پاکورا» پرطرفدارترین غذای افطاری برای مردم پاکستان در ماه مبارک رمضان است.

این غذا لذیذ پاکستانی جایگاه ویژه‌ای را در بین مردم این کشور برای صرف در هنگام افطار به خود اختصاص داده است.

پاکورا از ترکیب و سرخ کردن موادغذایی مختلف از جمله مرغ، پیاز، بادمجان، لوبیا، عدس، سیب‌زمینی و اسفناج تهیه می‌شود.

مردم پاکستان قبل از سرخ کردن این مواد، آن‌ها را در آرد نخود خام می‌غلتانند تا هم طعم دلنشینی به خود گرفته و هم ترد شود.

پاکورای مرغ یکی از معروف‌ترین انواع پاکورا است که در برنامه غذایی اغلب مردم  کشورهای آسیایی وجود دارد.

این غذا به راحتی و در زمان کمی طبخ شده و اغلب با سس تند و کچاپ سرو می‌شود.

پاکورا در پاکستان در انواع و اقسام شکل‌ها و طعم‌ها پخت می‌شود که از پاکورا پیاز، پاکورا کلم و پاکورا اسفناج می‌توان به عنوان پرطرفدارترین این نوع غذا نام برد.

گفته می‌شود بعد از پاکورامردم پاکستان علاقه زیادی به خوردن «نان خورشت» در هنگام افطار دارند.

طبخ پاکورا

طبخ پاکورا

پاکورا پیاز و فلفل

پاکورا مرغ

پاکورا پیاز

پاکورا مرغ

پاکورا سبزیجات

پاکورا کلم

مهمانی خدا در کشور های دیگر

ماه رمضان، ماه مهمانی خداست و در این مهمانی همه مردم دعوت هستند. هر چند آداب و شرایط خاصی برای عبادت در ماه رمضان در دین اسلام آمده است اما مردم هر شهر و هر کشوری به تناسب آداب و رسوم محلی خود به این احکام ثابت دین اسلام رنگ و بویی محلی و منطقه‌ای داده‌اند. در ادامه با سنت‌ها و آداب مردم کشورهای مختلف در ماه مبارک رمضان آشنا می‌شویم.

ماه رمضان در کویت

از جمله عادات مردم کویت یک روز پیش از آغاز ماه مبارک رمضان، ضیافتی موسوم به ضیافت «قریش» است که با حضور دوستان و وابستگان در منازل یکدیگر برگزار می‌شود. در ضیافت قریش که در آخرین روز ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود، دوستان و نزدیکان و وابستگان در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و روز رویت هلال ماه رمضان را که با آخرین روز شعبان مصادف است، جشن می‌گیرند.

ورود شرکت بیسکوییت‌سازی کویت در یکی از آداب ماه رمضان

«قرقیعان» یکی از عادات و آداب و رسوم کهن مردم کویت است که از اجداد و نیاکان خود به ارث برده‌اند و بر حفظ آن تاکنون تلاش بسیاری کرده‌اند. این عادت به این گونه است که کودکان در شب 14، 15 و 16 رمضان جشن می‌گیرند. آنها ظروفی مانند کاسه و بشقاب در دست می‌گیرند و آنها را به صدا در می‌آورند و با خواندن ترانه‌های محلی، به خانه‌های همسایه‌ها، دوستان و آشنایان می‌روند و از آنها خوراکی‌هایی مانند آب نباتی به نام «قرقیعان» می‌گیرند.

 

قرقیعان پیش‌تر کیسه‌های نقل و آبنباتی بود که قیمت آنها از 15 دلار تجاوز نمی‌کرد اما بعدها بزرگترین شرکت شیرینی‌سازی کویت، مسئولیت ساخت و بسته‌بندی قرقیعان ر ا برعهده گرفت و با قرار دادن تصاویر کودکان با لباس‌های محلی بر روی آن، اقدام به فروش آنها کرد که قیمت این بسته‌ها اکنون به 300 دلار می‌رسد.

روزه‌داران کویتی در ماه مبارک رمضان معمولا در خانه بزرگ خانواده جمع می‌شوند و فرزندان و نوه‌ها در دو ضیافت «افطار» و «الغبقه» حاضر می‌شوند. الغبقه وعده‌ای پیش از سحر و معمولا از ساعت ده تا یک بامداد است و به صورت دوره‌ای بین منازل خانواده و دوستان و آشنایان یا با حضور در رستوران‌ها و چادر‌های رمضانی صورت می‌گیرد. 

 

ماه رمضان در ترکیه

 

حدود 98درصد جمعیت 70میلیونی ترکیه را مسلمانان تشکیل می‌دهند که از این نظر این کشور در ردیف یکی از بزرگترین کشورهای اسلامی در جهان اسلام به شمار می‌رود. مردم ترکیه ماه رمضان را ماه خیر و برکت می‌خوانند و دست کم یک ماه مانده به آغاز این ماه تقریبا همه مردم خود را برای استقبال از آن آماده می‌کنند.

در این کشور رسم است که مردم افطار خود را با آب، خرما و یا زیتون باز کنند و به همین علت است که این سه ماده غذایی را می‌توان در تمامی سفره‌های افطار در ترکیه مشاهده کرد. بعد از افطار عمدتا جوانان محل دور یکدیگر جمع شده و تا پاسی از شب را به بازی یا گردش می‌گذرانند. برپایی مراسم‌های افطاری و برگزاری جشن‌های بعد از افطار تنها بخش‌هایی از مراسم‌های ماه رمضان هستند. در برخی از مناطق و شهرهای مختلف نمایشگاه‌هایی برپا و در آن بازی‌های سنتی همانند بازی‌های خیمه شب بازی، برنامه موسیقی‌های مذهبی و اصیل و نیز بخش رمضان‌های سنتی برگزار می‌شود.

 

اطعام روزه‌داران در خیابان‌های ترکیه

در سال‌های اخیر در بسیاری از شهرها و روستاهای ترکیه، برای افطاری دادن به افراد روزه‌دار، در خیابان‌ها چادرهایی برای سرویس افطاری برپا می‌شود و افراد خیر و یا شهرداری‌ها روزه‌داران را در این چادرها اطعام کرده و از آنها پذیرایی می‌کنند. در این ماه کمک‌های مردمی و شهرداری‌ها به نیازمندان بیش از دیگر ماه‌ها مشهودتر است. در ماه رمضان نسبت به دیگر ماه‌ها مساجد ترکیه پذیرای تعداد بیشتری نمازگزار است به طوری که به هنگام نمازهای یومیه تقریبا همه مساجد پر است.

در روزهای عیدفطر، کودکان با در دست داشتن کیسه‌هایی زنگ منازل را به صدا درآورده و عید را تبریک می‌گویند، صاحبان منازل نیز بسته به قدرت مالی خود به آنان آب نبات، شکلات و یا پول نقد عیدی می‌دهند. در ماه رمضان شبکه‌های تلویزیونی اقدام به پخش برنامه‌های مخصوص دینی برای تشریح فضایل ماه رمضان و آشنایی هر چه بیشتر مردم این کشور با اسلام می‌کنند. در روزهای عیدفطر که سه روز است نیز برنامه‌های مخصوی شادی از شبکه‌های تلویزیونی ترکیه پخش می‌شود. 

بزرگ‌ترین مشکل مردم مسلمان سوئد در ماه رمضان چیست؟

هر چند دین اسلام دین اقلیت کشور سوئد است، اما از نظر تعداد، دومین دین این کشور محسوب می‌شود. یکی از مشکلات مسلمانان سوئد، رویت هلال ماه است که به خاطر شرایط خاص جغرافیایی، در اکثر اوقات ناممکن است. به همین دلیل همه ساله بحث و جدل فراوانی در این باب ایجاد می‌شود و در نهایت اکثر آنان زمان آغاز رمضان و عید فطر در مکه را انتخاب می‌کنند.

مکان‌های اجاره‌ای که جایگزین مساجد می‌شوند

یک تفاوت بزرگ در شیوه اجرای مراسم ماه رمضان در کشورهای اسکاندیناوی وجود دارد و آن کم بودن تعداد مسلمانان است. با این وجود این ماه با مراسمی روحانی است که مسلمانان همه ساله منتظر فرا رسیدن آن هستند و آغاز آن را به یکدیگر تبریک می‌گویند و آماده رفتن به مساجد و اقامه نماز شب می‌شوند. در شهرهایی که فاقد مسجد هستند، مسلمانان مکان مناسبی را برای عبادات گروهی این ماه اجاره می‌کنند و در آن به برگزاری مراسم عبادی و آموزشی می پردازند. 

ماه رمضان در تانزانیا

مسلمانان تانزانیا از نیمه ماه شعبان به استقبال آن می‌روند. خیابان‌ها را چراغانی و تزیین کرده و مساجد را تمیز و آراسته می‌کنند. سپس به دیدار اعضای خانواده رفته و برای یکدیگر هدیه می‌برند. آنها روزه گرفتن را از سن 12 سالگی لازم و واجب می‌دانند و هر کس که به عبادت نپردازد از نظر آنان ملحد و کافر است.

 

وقتی غیر مسلمانان هم از غذا خوردن اجتناب می‌کنند

غذا خوردن و به خصوص تظاهر به روزه خواری در مکان‌های عمومی مجازات سختی در پی دارد و تمام مغازه‌ها در طی روز تعطیل هستند. حتی کافه‌های هتل‌ها نیز تا هنگام افطار تعطیل هستند و فضا طوری است که غیر مسلمانان نیز از غذا خوردن در این ماه اجتناب می‌کنند. 

ماه رمضان در چین

در حالی که چین یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد طبق آمار رسمی تعداد مسلمانان این کشور به 20 میلیون نفر می‌رسد. روزه ماه رمضان از سنین پایین در چین واجب می‌شود. دختران از 9 سالگی و پسران از 12 سالگی باید روزه بگیرند و کسی که بدون هیچ عذر و بهانه‌ای از این قاعده تعدی کند از جامعه طرد می‌شود.

طبخ غذاهای عربی در چین

از عادات مسلمانان چین قبل از حلول ماه رمضان این است که برنامه‌های دینی ویژه روزه‌داری را اجرا می‌کنند به گونه‌ای که مساجد در ماه رمضان از اقلیت‌های مسلمان چین پر می‌شود. همچنین در مناطق مسلمان‌نشین رستوران‌های اسلامی دایر است و این رستوران‌ها غذاهای شرقی و انواع شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان را که در کشورهای عربی و اسلامی معروف است به اضافه انواع خوراکی‌ها و شیرینی‌های چینی طبخ می‌کنند و می‌فروشند.

 

در این ماه ثروتمندان از مال خود انفاق می‌کنند و فقیران مسلمان را اطعام می‌کنند و در مساجد سفره‌های افطار پهن می‌شود و هر مسلمانی به مسجد می‌آید هر آنچه از مواد غذایی خوراکی و نوشیدنی بتواند با خود به مسجد می‌آورد و همین طور ائمه مساجد به مسلمانان درس‌های دینی می‌دهند. 

ماه «عروج» در جمهوری آذربایجان

مسلمانان یک هفته قبل از حلول ماه مبارک به تدارک جشن می‌پردازند و این ماه را «ماه عروج» می‌نامند. در این کشور با حلول این ماه مسابقه اسب سواری و جشن‌های ملی برگزار می‌شود. در این ماه، خانواده‌های آذربایجانی پتنوس‌های غذا را برای هدیه به خانواده‌های دوست و همسایه خود یا به عنوان احسان به فقرا و نیازمندان می‌دهند و افراد ثروتمند با انجام قربانی و... به نیازمندان کمک می‌کنند.

روزه گرفتن بدون داشتن حجاب و خواندن نماز!

مورد قابل تامل در این کشور، این است که برخی زنان جمهوری آذربایجان که حجاب اسلامی ندارند نیز نسبت به گرفتن روزه اهتمام می‌ورزند و همچنین افرادی هستند که به دلیل عدم شناخت کافی از شعائر دینی روزه می‌گیرند لیکن نماز به‌جا نمی‌آورند!

تعطیلی رستوران‌ها در کشور توریستی مالزی

ماه رمضان در بین 60 درصد جمعیت مسلمان مالزی همچون دیگر کشورهای اسلامی با آداب و سنن خاص همراه است. با وجود اینکه کشور مالزی کشوری گردشگرپذیر است و بر اساس اعلام مسئولان گردشگری این کشور سالانه بیش از 20 میلیون گردشگر از کشورهای مختلف به این کشور سفر می‌کنند، با آغاز ماه مبارک رمضان روزه‌داری مسلمانان بر فضای عمومی این کشور تاثیرگذاشته و رستوران‌های شهر کوالالامپور که در روزهای عادی مملو از جمعیت است، در ماه مبارک رمضان تا زمان افطار تعطیل شده و یا اینکه مشتری کمی را به خود می‌بینند.

 

در اکثر مساجد مالزی، هر شب سفره افطار برقرار است و با گفتن اذان مغرب مردم در مساجد با خرما و شربت روزه خود را باز می‌کنند و در نماز مغرب شرکت می‌کنند. پس از نماز مغرب هم، سفره افطار کامل شده و از روزه‌داران با انواع غذاهای بومی و سنتی پذیرایی می‌شود.

روزی که مردم مالزی می‌توانند سر سفره نخست‌وزیر بنشینند

یکی از آداب اصلی مالزیایی‌ها در ماه مبارک رمضان، مراسم مخصوص روز عید سعید فطر است که به آن «سفره باز» می‌گویند. سراسر مالزی به مناسبت عید سعید فطر سه روز تعطیل است. در این روز افراد متمکن به ویژه مسوولان دولتی از جمله نخست‌وزیر این کشور سفره‌هایی را پهن می‌کنند که همه مردم می‌توانند در آنجا حضور یافته و غذا تناول کنند. در این روز همه مردمی که در این مراسم حضور می‌یابند با مسوولان از جمله نخست وزیر ملاقات کرده و اگر مسایلی داشته باشند با آنان در میان می‌گذارند.

مسلمانان مالزی در ساعات اولیه صبح عید فطر و قبل از اذان صبح در مساجد تجمع کرده و این عید را به یکدیگر تبریک گفته و به سر دادن تکبیر مخصوص عید سعید فطر می‌پردازند. مسوولان دولتی و حکومتی از پادشاهان ایالات و نخست وزیر گرفته تا وزرا و نمایندگان مجلس نیز همگی میزبان میهمانان خود در ماه شوال به خصوص در روز عید فطر هستند و با پوشیدن لباس‌های سنتی خود در حفظ آیین سنتی مالزی می‌کوشند. 

ماه رمضان در سوریه

دهه اول ماه رمضان برای مردم سوریه «دهه غذا» است چرا که سوری‌ها در این 10 روز اهتمام خاصی به تهیه وعده‌های غذایی محلی و مخصوص ماه مبارک دارند. مردم سوریه اعتقاد دارند که سفره ماه رمضان سفره خیر و برکت است و خانواده چه فقیر باشد چه غنی، خداوند رزق و روزی این ماه را برایش قرار داده است.

 

بیدار شدن با آواز سحر

مردم سوریه در ماه رمضان هر روز صبح با آواز سحر که به آن «طبل‌زنی» می‌گویند، از خواب بر می‌خیزند و با صدای این طبل برای نماز و تهیه غذای سحری خود را آماده می‌کنند. مردم سوریه کوچک و بزرگ در ماه رمضان تکلیف خود می‌دانند که وقت بیشتری را در منزل یا مساجد برای قرائت قرآن کریم و احادیث نبوی اختصاص دهند.

در 10 روز پایانی ماه رمضان اماکن تاریخی مذهبی در نقاط مختلف دمشق با استقبال جمع کثیری از مردم سوریه روبه‌رو می‌شود که در آنجا مراسم شعرخوانی و سروده‌های دینی اجرا می‌شود. کمک به نیازمندان و دادن زکات، صدقه، کفاره، جمع‌آوری کالاهای دیگر برای توزیع میان نیازمندان از کارهای خوب روزه‌داران سوریه در این ماه به شمار می‌رود. 

آداب و سنن ماه رمضان چیست؟

ماه مبارک رمضان و گرفتن روزه در این ماه پر فضیلت، دارای آداب و شرایطی است که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. رؤیت هلال ماه

یکی از آداب ماه مبارک رمضان دیدن هلال این ماه شریف است. در کتاب «سنن النبی» به نقل از «تهذیب» شیخ طوسی(ره) ذکر شده است: آنچه از سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ثابت شده، این است که آن حضرت خود، متصدى رؤیت هلال ماه مبارک رمضان می شد.^[1]

2. افطار و سحری خوردن

خوردن افطار و سحری از سنت های ماه مبارک رمضان محسوب شده، تا جایی که در شریعت اسلام از «صوم وصال»؛ یعنی روزه ای که بدون خوردن افطار و سحری به روزه روز بعد متصل شود، نهی شده است.

شیخ مفید در کتاب مقنعه می فرماید: از آل محمد علیه السلام روایت شده است که «سحرى» خوردن مستحب است و لو با یک شربت از آب. سپس می فرماید: روایت شده که بهترین غذاى سحر «خرما» و «قاووت» است؛ زیرا رسول خدا در «سحرها» از آن میل می کرد.^[2]

در کتاب سنن النبى صلی الله علیه و آله و سلم روایاتی در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در باب افطار و سحری ذکر شده است که آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم وقتى مى‏خواست افطار کند، با حلوا، شیرینى، رطب، خرما، شیر، نان خیس شده و... افطار مى‏کرد و اگر هیچ کدام نبود با آب خنک افطار مى‏نمود.^[3]

نکته مهم در تناول افطار و سحری، حلال بودن آن است. در تفسیر روح البیان از بعضی از بزرگان نقل شده است که: "افطار بر لقمه حلال در نزد من از قیام شب و روز محبوب تر است و حرام است بر خورشید توحید که بر قلب بنده ای بتابد که در اندرونش لقمه حرام جای گرفته است. پس بر روزه دار لازم است که از غذای حرام اجتناب نماید؛ زیرا آن سمّ مهلک دین و سنت است".^[4]

3. کثرت نماز، دعا، استغفار و صدقه

کثرت نماز، دعا، استغفار، قرآن و صدقه از دیگر آداب این ماه مبارک است. در سنن النبی آمده است:

سید بن طاوس در کتاب «اقبال» از جزء دوم تاریخ نیشابورى روایتى نقل مى‏کند که: چون ماه مبارک رمضان فرا مى‏رسید، رنگ رخسار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تغییر مى‏کرد، و نماز خواندنش زیاد مى‏شد، و در دعا و درخواست از حق تعالى بسیار زارى و تضرع مى‏کرد، و از خدا ترسان بود.^[5]

در کتاب «فقیه» روایت شده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وقتى که ماه رمضان فرا مى‏رسید، تمامى اسیران را، آزاد مى‏کرد و به هر سائلى چیزى مى‏داد.^[6]

در کتاب کشف الاسرار آمده است: مصطفى صلی الله علیه و آله و سلم گفت: «من صام رمضان و قامه ایمانا و احتسابا غفر له ما تقدّم من ذنبه» گفت: هر که ماه رمضان روزه دارد و اندر شب وى قیام آرد، چنان که روزه فریضه داند و قیام سنّت، خداى عز و جل گناه گذشته وى بیامرزد‏.[]... [^7]

در خطبه شعبانیه آمده است: ... در وقت نماز دست به دعا بردارید که بهترین ساعتها است، خدا در آن نظر لطف به بندگان خود دارد به مناجات آنها پاسخ دهد و فریاد آنها را لبیک گوید و درخواست آنها را بدهد و دعاى آنها را مستجاب کند. ای مردم نفس شما در گرو کردار شما است، آن را به استغفار رها کنید. دوش شما از گناهان شما بار سنگینى دارد به طول سجود آن را سبک کنید و بدانید که خداى تعالى به عزت خود قسم خورده که نمازخوانان و ساجدان را عذاب نکند و آنها را روز قیامت به هراس دوزخ نیندازد ... هر که یک آیه قرآن در آن بخواند چون کسى باشد که در ماه هاى دیگر یک ختم قرآن بخواند... .^[8]

4. روزه اعضا و جوارح بیرونی و درونی

در بین آداب روزه، مهم ترین آن روزه اعضا و جوارح بیرونی و درونی است. در تفسیر جامع به نقل از کافى، فقیه و تهذیب، از محمد بن مسلم روایت شده است که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من فرمود: زمانى که روزه هستى، پس باید گوش، چشم، زبان، دست و پا و پوست بدن تو روزه دار باشد... .^[9]

امام صادق علیه السلام فرمود: روزه گرفتن، تنها به خویشتن دارى از نوشیدن و خوردن نیست. مریم مادر عیسى گفت: «من نذر کرده‏ام که براى خداى رحمان روزه باشم» یعنى، جز به ستایش خداى رحمان، دهان خود را باز نکنم. اگر روزه گرفتید، زبان خود را حفظ کنید. چشم خود را فرو بخوابانید. نزاع مکنید. حسد مورزید. رسول خدا شنید که یکى از بانوانش با دهان روزه خادم خود را دشنام مى‏دهد. فرمود تا برایش خوراکى حاضر کنند و بعد به آن خانم گفت: میل کنید. خانم گفت: من روزه دارم. رسول خدا به او گفت: «چه گونه روزه‏اى که خادم خود را دشنام مى‏دهى؟ روزه گرفتن فقط با دهان بستن از خوراک و آب نیست». امام فرمود: هر گاه روزه گرفتى و دهان خود را از نوشیدنى و خوردنى بستى، باید گوش و چشم تو نیز از حرام و ناشایسته بسته شود: بحث و جدل مکن. خادمت را با نیش زبان آزار مده. آرامش و وقارى که ویژه روزه‏دارى است، از دست مده. مبادا روز روزه‏ات مانند روزهاى دیگر باشد.^[10]

5. اهتمام ویژه به دهه آخر ماه مبارک رمضان

دهه آخر ماه مبارک رمضان، از ویژگی های خاصی برخوردار است. دو شب مهم قدر در آن قرار گرفته است، همچنین طبق سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم  دهه اعتکاف محسوب می شود.

در کتاب کافى از امام صادق علیه السلام روایت شده است: چون دهه آخر ماه مبارک رمضان مى‏رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کمرش را محکم مى‏بست‏، و از نزدیکى کردن با زنانش احتراز مى‏کرد، شب زنده دارى مى‏نمود و خود را براى عبادت فارغ البال مى‏ساخت.^[11]

در کتاب «دعائم» از على علیه السلام روایت شده  است: رسول خدا دهه آخر ماه مبارک رمضان رختخواب خود را جمع مى‏کرد، و کمرش را براى عبادت محکم مى‏بست. و چون شب بیست و سوم فرا مى‏رسید، أهل بیت خود را بیدار نگه مى‏داشت. و به صورت هر کدام که خواب بر او غلبه می کرد آب مى‏زد که خوابش نگیرد. همین طور حضرت زهرا سلام الله علیها، هیچ یک از أهل خانه خود را نمى‏گذاشت که در آن شب بخوابند، و براى این که خوابشان نبرد، غذاى کمترى به آنان مى‏داد و از روز، خود را براى شب ‏زنده ‏دارى آماده مى‏کرد و مى‏فرمود: محروم است کسى است که از خیر این شب بى‏بهره بماند.^[12]

---

منابع:

[1] طباطبائی، محمد حسین، سنن النبی (ص)، فقهی، محمدهادی، ص 302،ح 343، کتاب فروشى اسلامیه ،تهران، چاپ هفتم، 1378ش.

[2] همان، ص 295، ح 333.

[3] همان، ص 294- 301.

[4]آلوسی، تفسیر روح البیان، ج 1،ص 296. قال ابو سلیمان الدارانی قدس سره لأن أصوم النهار و أفطر اللیل على لقمة حلال أحب الى من قیام اللیل و النهار و حرام على شمس التوحید ان تحل قلب عبد فی جوفه لقمة حرام و لا سیما فی وقت الصیام فلیجتنب الصائم أکل الحرام فانه سم مهلک للدین و السنة.

[5] طباطبایی، محمدحسین، سنن النبی، ص 300، ح 336.

[6] همان، ص 296، ح 335.

[7] میبدی، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج ‏1، ص 488 و 489.

[8] شیخ صدوق، امالى، کمره‏اى، ص 94 و 95.

[9] بروجردی،سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، ج 1، ص 300، انتشارات صدر، تهران، چاپ ششم، 1366ش.

[10] بهبودی، محمد باقر، گزیده کافى، ج ‏3، ص 134و 136، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ اول، 1363ش.

[11] طباطبائی، محمد حسین، همان، ص 301 و 302،ح 342.

[12] همان، ص 296، ح 336.