شرح دعای روز دهم ماه رمضان

خدایا من را از کسانی که به تو توکل میکنند قرار بده؛ و من را از جمله کامروایان وسعادتمندان قرار ده؛ و من را از نزدیکان به درگاهت قرار ده، به احسان تو ای نهایت خواسته جویندگان.» 

در دعای روز دهم بر چهار نکته تکیه شده است:
1- توکل
2- کامروایی وسعادت
3- قرب ونزدیکی به خدا
4- احسان الهی
در فراز اول می خوانیم: «اللهمّ اجْعلنی فیهِ من المُتوکّلین علیکَ» خدایا من را از کسانی که به تو توکل میکنند قرار بده.
توکل چیست؟ تو کل یعنی انسان کار را به خدا وانهد، وبر عهده خدا گذارد. آیا می توان ازتوکل اینگونه برداشت کرد که انسان فقط توکل بر خدا کند وخود کاری انجام ندهد و دست روی دست بگذارد؟ به یقین این معنا انحرافی است و تواکل وتنبلی نام دارد نه توکل.
در اصل معنای توکل این است که کار را شما انجام دهید، اما اینکه نتیجه آن چه میشود را به خداوند وابگذارید. امام خمینی جمله معروفی دارند که ما مامور به انجام وظیفه هستیم. پس نتیجه چه می شود بر عهده خداوند است، اینجاست که جای توکل بر خداست..
توکل بسیار مهم است و آثار روانی بسیاری دارد ودر زمینه روحی و اخلاقی انسان تاثیر مستقیم دارد. در قرآن وروایات نسبت به توکل بسیار سفارش شده است.
خداوند در قرآن کریم در سوره مبارکه آل عمران آیه 159 خطاب به پیامبر (ص) می فرماید:« فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ» پس به رحمت الهى، با آنان نرمخو [و پُرمِهر] شدى، و اگر تندخو و سخت دل بودى از پیرامون تو پراکنده مى‌شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کار[ها] با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکل‌کنندگان را دوست مى‌دارد.
همچنین خداوند در سوره مبارکه فرقان آیه 58 می فرماید:«وَ تَوَکَّلْ عَلَى الْحَیِّ الَّذی لا یَمُوتُ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَ کَفى‏ بِهِ بِذُنُوبِ عِبادِهِ خَبیراً » و بر آن زنده ‏اى توکل کن که هرگز او را مرگ نباشد، و او را همراه با سپاس و ستایش به پاکى یاد کن، و او به گناهان بندگان خویش آگاه است.
در روایات معصومان آمده است: « ایمان رکن 4 رکن دارد؛ اول توکل بر خدا، دوم تفویض، سوم راضی به رضای خداوند و چهارم تسلیم امر الهی شدن» (کافی2/47).
برداشت انحرافی برخی از توکل آن است که آن را به گونه ای تفسیر کنند که گویا هیچ وظیفه ای خود ندارند جز آنکه آن را بر عهده خدا وانهند، این دیگر توکل نیست، بلکه تواکل ودست بر دست نهادن وتنبلی است؛ روز ی یکی از مسلمانان از رسول خدا (ص) سؤال کرد استرم را رها کنم و بر خدا توکل کنم، ویا ببندم و بعد به خدا توکل کنم؟ پیامبر(ص) در جواب وی فرمود: « ببند و توکل کن.» (مشکاة الانوار/319)
روزی رسول خدا(ص) از کنار مزرعه ای عبور می کردند، دیدند که کشاورزان بیکار نشسته اند و مشغول کار نیستند؛ پیامبر (ص) از آنان پرسید: چرا بیکار نشسته اید؟ در پاسخ گفتند: ما بر خدا توکل کرده ایم. پیامبر(ص) در جواب فرمود:« شما متوکل نیستید بلکه متکل وتنبل هستید.» (مستدرک الوسائل11/217)
امیر مؤمنان علی(ع) در مسجد افرادی رامشاهده کردند که بیکار نشسته اند، حضرت به آن ها فرمود:« در گوشه مسجد چه میکنید؟ » پاسخ دادند: ما توکل کرده ایم. امام علی (ع) به آنان فرمود: شما متوکل نیستید بلکه تنبل اید و می خواهید از دست رنج دیگران روزی بخورید. (مستدرک الوسائل11/220 به نقل از تفسیر ابوالفتوح رازی)
وقتی این آیه شریفه نازل شد: « مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا ویرزقه من حیث لا یحتسب» (سوره طلاق:2) و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه بیرون‌شدنى قرار مى‌دهد، واو را از جایی که گمان نمی دهد روزی می دهد. پس از نازل شدن این آیه عده ای از اصحاب با شنیدن آن دست از کار و کسب روزی کشیدند ومشغول عبادت شدند؛ خبر این رفتار به پیامبر (ص) رسید و فرمود: «چرا این کار را کردید؟» آنان در جواب گفتند: ضمانت خدایی آمده است که روزی میرسد بنابراین مشغول عبادت شدیم. پیامبر (ص) در پاسخ به آن ها فرمود: « هرکس این کار را بکند دعایش به استجابت نمی رسد، بروید و مشغول کار شوید.» (کافی5/84- من لایحضره الفقیه3/193)
جریانهای انحرافی و عرفان های کاذب نیز از همین نقطه آغاز می شود، یعنی واژه مقدس را درون تهی می کنند واز خاصیت می اندازند، جلوه کار پر زرق وبرق، ولی واقعیت سم وزهر است؛ به خاطر آنکه ظاهری آراسته و جلوه ای معنوی مآب دارند مردم وبخصوص نسل جوان وبویژه بانوان را به گمراهی وانحراف می کشانند. باید معارف دین را ا ز علما واهل معنا پرسید و فهمید وگرنه گرفتار ضلالت و گمراهی خواهیم بود.
خلاصه آنکه از خداوند می خواهیم که ما را از جمله متوکلان قرار دهد؛ توکل به معنای بی حرکتی نیست، همانگونه که صبر به معنای ظلم پذیری نیست، بلکه صبر به معنای تحمل سختی و به جان خریدن مشکلات در مسیر حرکت است.
در فراز بعدی دعا می خوانیم: «واجْعلنی فیهِ من الفائِزینَ لَدَیْکَ» خدایا من را از جمله کامروایان وسعادتمندان وفائزان قرار بده؛ فائز شدن به معنای رسیدن به خیر است، یعنی از مسیر باطل و عذاب نجات پیدا کردن وبه سعادت وخیر رسیدن.
«واجْعلنی فیهِ من المُقَرّبینَ الیکَ» من را از نزدیکان به درگاهت قرار بده .
نزدیک شدن به خدا به معنای نزدیک شدن فیزیکی نیست، بحث از متر وسانتیمتر نیست. فاصله ای که در جهت قرب با خداوند مطرح است از جهت میزان بندگی و عبادت است. هرکس اطاعتش بیشتر باشد به خداوند نزدیک تر می شود. مقام قرب به خدای تبارک و تعالی مقام بسیار بالایی است. روزی یکی از یاران امام رضا(ع) از ایشان سؤال میکند: وقتی میگوییم فلان شخص به خدا نزدیک تر شده است معنایش چیست؟ امام رضا(ع) در پاسخ می فرمایند:« اگر از لحاظ وجب وذراع حساب کنیم همه موجودات برای خداوند یکسان هستند. اما هرکس خدا را بیشتر اطاعت کند به خدا نزدیک تر است» (مستدرک سفینه البحار8/493). در نتیجه اطاعت کردن خدا سبب نزدیک شدن به وی است.
علامه مجلسی حدیث قدسی را میکند که خدا فرمود: « بنده من راه دوستى مرا نمى‏پیماید با کاری بهتر و دوست داشتنی‏تر از انجام دادن آنچه بر او واجب نموده‏ام، و او با انجام نمازهای مستحبی راه دوستى با من را تا آنجا می پیماید که من او را دوست بدارم، و هنگامى که او را دوست داشتم گوش وچشم ودست او شوم؛ وقتى مرا بخواند اجابتش کنم، وهنگامی از من درخواستى کند به او دهم.» (بحار الانوار75/ص155)
راه رشد وکمال در انجام واجبات و ترک محرمات است، علامه مجلسی راه رشد و سلوک معنوی را انجام واجبات و ترک محرمات معرفی میکند. از مرحوم آیت الله بهاء الدینی پرسیدم: برای ترقی ورشد چه کاری انجام دهیم؟ فرمود: انجام واجبات و ترک محرمات. بنابراین تنها مسیر درست همین راه است و مسیرهای دیگر انحرافی است و دام هایی بر سر راه است.
در پایان می خوانیم که پیمودن این مسیر جز به لطف واحسان خداوند میسر نیست، «بإحْسانِکَ یاغایَةَ الطّالِبین» به احسان تو ای نهایت جویندگان.

حجت‌الاسلام محمد امین پورامینی-نمی از یم رمضان