جریان کیفیت به هلاکت رسیدن عبدالرحمن بن ملجم (قاتل امام علی علیه السلام) در تاریخ به دو صورت نقل شده است؛ قول مشهور این است که امام حسن علیه السّلام ابن ملجم را با یک ضربه شمشیر به هلاکت رساند. مطابق این قول که با وصیت امام علی علیه السلام سازگار است؛ ابن ملجم شکنجه نشده است بلکه با یک ضربه شمشیر به عنوان قصاص یک ضربه شمشیری که به فرق امام علی علیه السّلام زد، به هلاکت رسیده است.
قول دوم، قول ضعیفی است که در بعضی از منابع اهل سنت آمده است، مبنی بر اینکه عبدالله بن جعفر (برادر زاده امام علی علیه السلام) ابن ملجم را با شکنجه شدید به هلاکت رسانده است.
این قول را اولین بار «محمد بن سعد» در کتاب «الطبقات الکبری»[1] آورده است. پس از او «ابوحنیفة دینوری» دیگر مورخ اهل سنت در کتاب «الاخبار الطوال»[2] تکرار کرده است. در مقابل دیگر مورخان بزرگ اهل سنت نظیر طبری در «تاریخ طبری»[3] و ابن ابی الحدید در «شرح نهج البلاغه»[4] قول اول را صحیح دانسته اند.
مورخان شیعه نیز عموماً قول اول را صحیح دانسته اند و بعضی از علمای معاصر همچون استاد «محمد باقر محمودی» در حاشیه تصحیح «انساب الاشراف بلاذری»[5] و «نجاح الطایی» در کتاب «سیره الامام علی بن ابیطالب»[6] صریحاً قول دوم را کذب و قول اول را به عنوان قول صحیح معرفی کرده اند.
به نظر می رسد قول اول بنا به دلایل زیر صحیح است:
1. وصیت امام علی علیه السّلام: امام علی علیه السّلام در وصیت نامه خود که پس از ضربت خوردن خطاب به فرزندانش نگاشته است؛ تصریح می کند: انظرو اذا انامت من ضربته هذه، فاضربوا ضربة بضربة، و لا یمثل بارجل فانّی سمعت رسول الله صلّی الله علیه و آله وسلم یقول: ایاکم و المثلة و لو بالکلب العقور»[7]: «بنگرید اگر من بر اثر ضربت شمشیر این (ابن ملجم) از دنیا رفتم، پس او را فقط با یک ضربت در ازای یک ضربتی که به من زده است، بزنید، و اصلاً او را مثله و شکنجه نکنید چرا که من خودم از پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلم شنیدم که فرمود: از مثله و قطعه قطعه کردن اعضاء دوری کنید اگر چه سگ وحشی باشد».
2. چنین رفتاری (شکنجه و مثله) رفتاری کاملاً به دور از سیره اهل بیت علیهم السلام است.
3. تعارض موجود در متن روایت به حدی است که به ما اطمینان می دهد این روایت از طرف طرفداران خوارج جعل شده است.
4. این روایت تلویحاً در مقام تبرئه معاویه نیز می باشد؛ چرا که معاویه «نزال بن عامر» را که همدست ابن ملجم بود و در ترور معاویه ناکام مانده بود را به همان صورتی که در این خبر ساختگی مذکور آمده است، کشته است: دو دست و دو پای او را قطع کرده و زبانش را بیرون کشید».[8]
آنچه درباری ابن ملجم گفته شده که او را با شکنجه کشته اند درست نیست بلکه طبق وصیت حضرت علی علیه السّلام او را با یک ضربه شمشیر قصاص کرده اند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. «علی از زبان علی»، «دکتر سید جعفر شهیدی»، جلد چهارم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
2. قرآن و معصومان در آینه ی علوی، امیرعلی حسنلو
3. «دانشنامه امام علی»، ترجمه «مؤسسة الامام علی»، محمد محمدی ری شهری و دیگران، دارالحدیث.
پی نوشت:
[1] . «محمد بن سعد»، «الطبقات الکبری»، بیروت، دارصادر، بی تا، ج 3 ص 39.
[2] . «ابوحنیفه دینوری»، «الاخبار الطوال»، تحقیق عبدالمنعم عامر، چ اول، قاهره، 1960م ص 215.
[3] . «محمد بن جریرطبری»، «تاریخ طبری»، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا، ج 5، ص 148.
[4] . «ابن ابی الحدید»، «شرح نهج البلاغه»، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالاحیاء التراث العربی بیروت، ج 6، ص 125.
[5] . «احمد بن یحیی بلاذری»، «انساب الاشراف»، تحقیق محمد باقر محمودی، چ اول، مؤسسه اعلمی بیروت، 1394ق، ص 505.
[6] . «نجاح الطائی»، «سیرةالامام علی بن ابیطالب»، «تحقیق مصطفی السقا، چ اول، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1425هـ، ج 3، الجزء السابق، ص 97.
[7] . «نهج البلاغه» شرح محمد عبده، دارالهجرة قم، بی تا، نامة 47. «بحارالانوار»، «محمد مجلسی»، چ دوم، مؤسسه الوفاء، بیروت 1402ق، ج42، ص 288.
[8] . «الکامل فی اللغة و الادب»، محمد بن فرید المبرد، تحقیق الهنداوی، عبدالحمید، ج اول، دارالکتب العلمیه، 1424هـ، بیروت، ج 2، ص 147.
