27 رمضان، شب قدر؟

ذکر مطالبی راجع به این سئوال ضروری به نظر می نماید:

الف: جای هیچ تردیدی نیست که شب قدر در سال بیش از یک شب نمی باشد و آن همان شب نزول قرآن صامت است و نیز همان شبی است که فرشتگان به اذن خداوند بر حجت و ولی خدا در هر عصری برای ابلاغ مقدرات و... نازل می شوند و او را از تفسیر و تفصیل و جزئیات امور تا سال بعد با خبر می نمایند و این مدعا که شب قدر بیش از یک شب نیست از قرآن کریم نیز استفاده می شود زیرا:

در مورد شب قدر تعبیر به «لیلة القدر» کرده است یعنی شب قدر و تعبیر به لیالی قدر (شبهای قدر) ننموده است. روایات رسیده از معصومین ـ علیهم السلام ـ نیز در این زمینه فراوان است که در مجامع روائی توسط علماء دین جمع آوری و ضبط شده است.

عبدالله بن عباس از امام علی ـ علیه السلام ـ روایت نموده است که حضرت فرمود: « درهر سال یک بار شب قدر است و در این شب، امور، حوادث و جریانات یکسال تقدیر می گردد و بعد از رسول خدا این امور با ولاة می باشد (نزول ملائکه و مقدرات بر امامان است) ابن عباس می گوید عرض کردم حکام و والیان دین بعد از رسول خدا کیانند؟ فرمود: «من و یازده نفر از صلب من که همگان ائمه و محدث می باشند».¹

آری این فرموده مولای متقیان مویّد به تأیید قرآن کریم است که در سوره قدر می فرماید: «تنزّل الملائکة...» و این تعبیر دلالت بر استمرار شب قدر، استمرار نزول فرشتگان در آن شب و نیز بر مسأله امامت و استمرار آن، دارد یعنی تا زمین و آسمان و عالم هست شب قدر و نزول فرشتگان در آن هست که برای ابلاغ تقدیر هر امری بر حجت خدا نازل شده و اسرار شب قدر را بر او عرضه می کنند از همین جا به این نکته نیز پی می بریم که اهمیت شب قدر علاوه بر نزول قرآن و فرشتگان، بخاطر مسأله امامت نیز هست زیرا تا امام و حجت خدا نباشد ابلاغ مقدرات امور معنی نخواهد داشت و لذاست که در روایات ما آمده است که: «با سوره انا انزلناه با دشمنان ما مخاصمه کنید».²

ب: این مطلب نیز قطعی است که شب قدر درماه مبارک رمضان است زیرا قرآن کریم در یکجا می فرماید: «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است. بقره / 185».

و در جای دیگر می فرماید: «ما قرآن را در شب مبارکی نازل کردیم. دخان / 3».

و درجای دیگر می فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. قدر / 1».

از مجموع این آیات استفاده می شود که لیله مبارکه همان شب قدر است و شب قدر در ماه مبارک رمضان است امّا اینکه کدامیک از شب های ماه رمضان است و چرا مخفی است؟ از قرآن کریم چیزی در این زمینه استفاده نمی شود.

راجع به مشخص نبودن شب قدر گفته می شود علت آن این است که مردم به همه شب های ماه رمضان و عبادات و توبه و دعا و... اهمیت بدهند و در هیچ شبی از شب های آن کاهلی نکنند و با معصیت و گناه نسبت به شب قدر بی احترامی ننمایند روی این جهت خداوند شب قدر را پنهان کرده است همان گونه که رضای خود را در میان طاعات پنهان نموده است تا مردم به همه طاعات روی آورند و غضبش را در میان معاصی پنهان کرده تا از همه آنها بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا مردم همه را احترام کنند و به احدی بی حرمتی روا ندارند و به کسی با دید بد ننگرند و حقیر نشمارند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده است تا به همه دعاها روی آورند، اسم اعظم را در میان اسمائش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند و نیز وقت مرگ را مخفی ساخته تا انسان ها در همه حال آماده باشند.3

بر این اساس شب قدر نیز از جمله اموری است که بخاطر عظمت و احترامش خدا آن را پنهان داشته و در قرآن آن را مشخص ننموده است. چون شب قدر از همه مستور شد* لا جرم از پای تا سر نور شد.

ج: امّا روایات نسبت به تعیین شب قدر و اینکه کدامیک از شبهای ماه مبارک رمضان است مختلف و متعدد است:

روایات از طریق اهل سنّت به طور عجیبی در تعیین شب قدر اختلاف دارد برخی روایات می گوید شب قدر یک شب نامعلوم در میان شبهای سال است، برخی می گوید از ماه رمضان و شعبان خارج نیست.

و بعضی دیگر آن را شب اول ماه رمضان، شب هفدهم، شب بیست ویکم و شب بیست و سوم می داند لکن معروف بین اهل سنت آن است که شب قدر شب بیست و هفتم ماه رمضان است.⁴

به امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ گفته شد شب قدر را معین کند حضرت فرمود: «از شب بیست سوم تا بیست و هفتم (در این پنج شب) آن را جستجو باید کرد.» راوی این روایت معاویه بن ابی سفیان است.⁵

امّا روایات رسیده از طریق اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نیز مختلف است: برخی از روایات می گوید شب قدر یکی از سه شب 19 و 21 و 23 ماه مبارک رمضان است. امام صادق ـ علیه السلام ـ به حسان فرموده است «شب قدر را در یکی از این سه شب از شب های ماه رمضان جستجو کن».⁶

برخی دیگر از روایات می گوید شب قدر یکی از دو شب 21 و 23 می باشد. امام صادق ـ علیه السلام ـ به حسان بن مهران فرموده است: «شب قدر را در 21 و 23 جستجو کن».⁷

و نیز ابو بصیر می گوید به امام صادق ـ علیه السلام ـ عرض کردم فدایت شوم آن شبی که امیدها را عرضه و خواستنی ها را در آن می خواهند کدام است؟ فرمود: «آنها را در شب 21 و 23 ماه رمضان عرضه می کنند» ابو بصیر می گوید عرض کردم پس اگر احیای هر دو شب برایم میسر نشد؟ فرمود : «چه سهل است احیای دو شب در برابر آنچه تو می طلبی».⁸

امّا مشهور بین علماء شیعه آن است که شب قدر همان شب 23 ماه رمضان است و روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارد که به عنوان نمونه به برخی از آنها اشاره می شود:

امام صادق ـ علیه السلام ـ فرموده است: «در هر شب ماه رمضان سوره انا انزلنا را هزار مرتبه بخوان و شب بیست و سوم، دل را محکم و گوش باز کن و عجائب بشنو از آنچه بینی» به امام محمد باقر گفتند چگونه بدانم که شب قدر در هر سال هست؟ فرمود: «از اول ماه رمضان هر شب صدبار سوره دخان را بخوان و شب 23 آنچه از آن پرسیدی به چشم خود ببین و باور کن».⁹

زراره از یکی از دو امام صادق و امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ روایت نموده است که «شب 23 همان شب جهنی» است و حدیث جهنی (انصاری، عبدالله) این است که به رسول الله عرضه داشت یا رسول الله منزل من از مدینه دور است دستورم بده برای درک شب قدر شب معینی وارد مدینه شوم پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: شب 23 داخل شو».¹⁰

این روایت در منابع اهل سنت نیز آمده است.¹¹

با توجه به این روایات صادره از مقام عصمت و نیز رأی مشهور بین علما شیعه به این نتیجه می رسیم که شب قدر منحصر است در بین شب های 19 و 21 و 23 ماه رمضان و احتمال قوی همان شب 23 است امّا دعای روز بیست و هفتم ماه رمضان با قطع نظر از سند آن هرگز دلالت ندارد که شب 27 ماه رمضان شب قدر باشد زیرا در آن چنین آمده است: «اللّهم ارزقنی فیه فضل لیله القدر» خدایا روزی کن مرا در آن فضیلت شب قدر را؛ آنچه خواسته شده است این است که ثواب شب قدر به دعا کننده عطا شود نه اینکه شب بیست و هفتم شب قدر است.

---

پی نوشت:
1. کلینی، محمد بن یعقوب،اصول کافی، بی جا، اسوه، سوم، 1375ش، ج2، ص260.
2. همان،ج2، ص266، و تفسیر برهان، ج4، ص488، و الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج6، ص371.
3. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، ج27، ص190؛ جوادی آملی،عبدالله، قرآن در قرآن، قم، نشر اسراء، چاپ سوم، 1381ش، ص78.
4. ر.ک: سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، 1404ق، ج6، ص372.
5. حسن بن علی تحف العقول، ترجمه جنتی، موسسه امیر کبیر، بی تا.
6. طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، (ترجمه موسوی همدانی)، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ج18، ص565.
7. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، خصال، ترجمه جعفری، نسیم کوثر، بی تا، ج2، ص291.
8. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، من لایحضره الفقیه، ترجمه غفاری، نشر صدوق، بی تا، ج2، ص505.
9. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، امالی شیخ صدوق، ترجمه کمره ای، اسلامیه بی تا، ص317؛ اصول کافی، ج2، ص278.
10. المیزان، ج20، ص566، و مجمع البیان، ج10، ص519.
11. سیوطی، الدرالمنثور، ج6، ص373.

اعمال شب های قدر

شب نوزدهم: این شب با عظمت آغاز شبهاى قدر است، و شب قدر آن شبى است که در طول سال، شبى به خوبى‏ و فضلیت آن یافت نمى‏شود، و عمل در این شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است، و تقدیر امور سال در این شب صورت‏ مى‏گیرد، و فرشتگان و روح که اعظم فرشتگان الهى است، در این شب به اذن پروردگار به زمین فرود مى‏آیند، و به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مى‏رسند و آنچه را که براى هر فرد مقدّر شده بر آن حضرت عرضه مى‏دارند. و اعمال شبهاى قدر بر دو نوع است: یکى اعمالى که در هر سه شب باید انجام داد، و دیگر اعمالى که مخصوص به هر یک از شبهاى قدر است.

اوّل: اعمالى است که در هر سه شب باید انجام داد، و آن چند عمل است:

اوّل: غسل کردن. علاّمه مجلسى فرموده‏ بهتر است غسل این شبها در هنگام غروب آفتاب انجام گیرد،که نماز شام را با غسل بخواند.

دوم: دو رکعت نماز که‏ در هر رکعت پس از سوره «حمد»، هفت مرتبه «توحید» خوانده، و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگوید، استغفر اللّه و اتوب الیه در روایت نبوى است: که از جاى برنخیزد تا خدا او و پدر و مادرش را بیامرزد، تا آخر خبر.

سوم:قرآن مجید را باز کند و در برابر خود گرفته و بگوید:

اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ. 

خداى از تو درخواست مى‏کنم به حق کتاب نازل شده‏ات،و آنچه در آن است،و در آن است نام بزرگت‏ترت،و نامهاى نیکوترت‏ و آنچه بیم‏انگیز است و امیدبخش،اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهى.

سپس هر حاجت که دارد بخواهد .

اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ 

خدایا به حق این قرآن،و به حق کسى‏که آن را بر او فرستادى،و به حق‏ هر مؤمنى که او را در قرآن ستودى،و به حق خود بر آنان،پس احدى شناساتر از تو به حق تو نیست

سپس ده مرتبه بگوید
بِکَ یَا اللَّهُ 
به ذاتت اى خدا
و ده مرتبه
بِمُحَمَّدٍ 
به حق محمّد
و ده مرتبه 
بِعَلِیٍّ 
به حق على
و ده مرتبه 
بِفَاطِمَةَ 
به حق فاطمه
و ده مرتبه
بِالْحَسَنِ 
به حق حسن
و ده مرتبه
بِالْحُسَیْنِ 
به حق حسین‏
و ده مرتبه
بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ 
به حق على بن الحسین
و ده مرتبه
بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ 
به حق محمّد بن على
و ده مرتبه
بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ 
به حق جعفر بن محمّد
و ده مرتبه
بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ 
به حق موسى بن جعفر
و ده مرتبه
بِعَلِیِّ بْنِ مُوسَى 
به حق على بن موسى
و ده مرتبه
بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ 
به حق محمد بن على
و ده مرتبه
بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ 
به حق على بن محمّد
و ده مرتبه
بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ 
به حق حسین بن على
و ده مرتبه 
بِالْحُجَّةِ 
به حق حجّت.

پس هر حاجتى که دارى از خدا بخواه.

پنجم: حضرت سید الشهّدا علیه السّلام‏ را زیارت کند. در روایت آمده: هنگامى که شب قدر مى‏شود، منادى از آسمان هفتم از پشت عرش ندا سر مى‏دهد که خدا هرکه را به زیارت مزار امام حسین علیه السّلام آمده آمرزید.

ششم: این شبها را احیا بدارد، روایت شده هرکه شب‏ قدر را احیا بدارد، گناهانش آمرزیده مى‏شود، هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگینى کوهها و پیمانه دریاها باشد.

هفتم:صد رکعت نماز بجا آورد،که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره«حمد»،ده‏ مرتبه «توحید» بخواند. 

هشتم:این دعا را بخواند:

اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْدا دَاخِرا لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعا وَ لا ضَرّا وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءا أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَى نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِی وَ قِلَّةِ حِیلَتِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی فَإِنِّی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِیا لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آیِسا مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی فِی سَرَّاءَ [کُنْتُ‏] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ 

خدایا شام کردم درحالى‏که براى تو تنها بنده کوچک و خوارى هستم،که براى خویش سود و زیانى را به دست ندارم،و نمى‏توانم از خود پیش‏آمد بدى را بازگردانم، به این امر بر خویش گواهى مى‏دهم،و در پیشگاهت به ناتوانى و کمى چاره‏ام اعتراف مى‏کنم،خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آنچه را به من و همه مردان و زنان مؤمن،از آمرزش در این شب وعده دادى وفا کن، و آنچه را به من عنایت فرموده‏اى کامل ساز، که من بنده بیچاره، درمانده، ناتوان، تهیدست خوار توام.خدایا مرا فراموش کننده‏ ذکرت قرار مده، در آنچه سزاوار آنم فرمودى، و نه فراموش کننده احسانت،در آنچه عطایم نمودى، و نه ناامید از اجابتت،گرچه مدّت زمانى طولانى گردد، چه در خوشى یا ناخوشى، یا سختى، یا آسانى، یا عافیت، یا بلا، یا تنگدستى، یا در نعمت‏ همانا تو شنونده دعایى.

این دعا را کفعمى از امام زین العابدین علیه السّلام روایت کرده که در این شبها،در حال قیام و قعود و رکوع و سجود مى‏خواندند، و علاّمه مجلسى فرموده: بهترین اعمال در این شبها، درخواست آمرزش و دعا است، براى‏ حوایج دنیا و آخرت خود، و پدر و مادر و خویشان، و برادران و خواهران مؤمن، چه آنان‏ که زنده‏اند، و چه آنان‏ که از دنیا رفته‏اند، و خواندن اذکار، و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام به هر اندازه که بتواند و در بعضى از روایات وارد شده: دعاى‏ جوشن کبیر را در این سه شب بخواند. فقیر گوید: که دعاى جوشن کبیر را در بخشهاى پیش آورده‏ام. روایت شده که خدمت‏ رسول خدا صلى اللّه علیه و آله عرض شد: اگر شب قدر را یافتم، از خداى خود چه بخواهم؟ فرمود: عافیت.

دوّم:اعمال مخصوص هر یک از این شبها است.

امّا اعمال شب نوزدهم چند چیز است:

اوّل:گفتن صد مرتبه:

أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ 
از پروردگارم خدا آمرزش مى‏جویم و به سوى او مى‏پویم

دوم:گفتن صد مرتبه

اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ 
خدایا قاتلان امیر المؤمنین را لعنت کن

سوم:دعاى یا ذى الذّى کان را که در قسم چهارم گذشت بخواند.

چهارم:این دعا را بخواند:

اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا.  

خدایا مقرّر فرما در آنچه حکم مى‏کنى،و تقدیر مى‏نمایى از فرمان حتمى،و در آنچه جدا مى‏کنى از کار حکیمانه در شب قدر،و در آن حکم حتمى‏ که برگشت و تغییرى ندارد،اینکه مرا از حاجیان خانه محترمت بنویسى،حاجیانى که حجّشان قبول،سعى‏شان پذیرفته، گناهانشان آمرزیده،بدیهایشان نادیده گرفته شده است،و در آنچه حکم مى‏کنى و تقدیر مى‏نمایى،مقرّر فرما که عمرم را طولانى نمایى، و در روزى‏ام بر من وسعت بخشى،و با من چنین و چنان کنى. 

و به جاى «کذا و کذا» حاجت خود را بیان کند.

شب بیست‏ویکم: فضیلت این شب نورانى از شب نوزدهم بیشتر اس و باید اعمال این شب را، از غسل و احیا و زیارت و نماز هفت «توحید» و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعاى جوشن کبیر و غیر آنها را انجام دهد و در غسل و احیا و سعى در عبادت، در این شب و شب بیست‏وسوم اصرار ورزد، در روایات به این معنى که شب قدر یکى از این دو شب میباشد، تاکید شده در چند روایت آمده: که از معصوم خواسته شد: معین فرمایید که شب قدر کدام یک از این دو شب است؟ ایشان تعیین نکرد، بلکه فرمود:

ما أیسر لیلتین فیما تطلب 
چه آسان است دو شب در آنچه مى‏جویى

یا آنکه فرمود: 

ما علیک أن تفعل خیرا فی لیلتین و نحو ذلک. و قال شیخنا الصدوق فیما أملى على المشایخ فی مجلس واحد من مذهب الإمامیة و من أحیا هاتین اللیلتین بمذاکرة العلم فهو أفضل. 

یا آنکه فرموده:باکى بر تو نیست که در هر دو شب کار خیر انجام دهى مانند ان.و شیخ ما صدوق در آنچه بر بزرگان در یک مجلس راجع به مذهب امامیه دیکته کرده چنین فرمود:هر که این دو شب را با بحثهاى علمى احیا بدارد بهتر است.

به هر صورت از این شب شروع کند به خواندن‏ دعاهاى شبهاى دهه آخر ماه که از جمله آنها این دعاست که شیخ کلینى در کتاب کافى از امام صادق علیه السّلام روایت کرده: که در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان.

اعمال شب بیست‏ و سوم: این شب از دو شب قدر گذشته افضل است، و از احادیث بسیار استفاده مى‏شود، که شب‏ قدر همین شب است، و این شب شب جهنى است یعنى شبى است که دعاها در آن اجابت مى‏شود، و در این شب تمام کارها بر پایه حکمت الهى مقدّر گردد، و براى این شب غیر از اعمالى که با دو شب قدر گذشته مشترک است چند عمل دیگر است:

اوّل: خواندن سوره «عنکبوت» و «روم» که امام صادق علیه السّلام سوگند یاد کردند که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت‏ خواهد بود.

دوم: خواندن سوره «حم دخان»

سوم:هزار مرتبه خواندن سوره «قدر»

چهارم: محمّد بن عیسى به سند خود از امامان‏ صالح علیهم السّلام روایت کرده که فرمودند: در شب بیست‏ و سوم از ماه رمضان این دعا را به دفعات بخوان، در حال سجود و قیام و قعود. و بر هر حالى که هستى در تمام ماه، و در طول حیاتت تا جایى که ممکن باشد، و هر زمانى که به یادت آید. بعد از ستایش پروردگار به بزرگوارى، و فرستادن صلوات بر پیامبر صلى اللّه علیه و آله مى‏گویى: 

اَللهمَّ کُن لولیّکَ فُلانِ بن فُلان 
خدایا براى ولى‏ات باش فلان بن فلان 

و به جاى فلان بن فلان بگو:

الحُجةِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی ابائهِ فی هذهِ السّاعةِ، و فی کُلّ ساعَة وَلیّا و حافظا وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً و تُمَتّعَهُ فیها طَویلًا. 

حجت بن الحسن که درودهایت بر او و پدرانش باد،در این ساعت،و در هر ساعت سرپرست و نگهبان و پیشوا و یاور و راهنما و دیده‏باه(باش،تا او را با رغبت مردم در زمینت سکونت دهى،و زمانى طولانى بهره‏مندش سازى

و همچنین می خوانی:

یا مُدَبّرَ الاُموُرِ ،یا باعِثَ مَن فی القُبُور،یا مُجرِی البُحُور،یا مُلَیّنَ الحَدیدِ لِداوُد ، صَل عَلی مُحَّمد وَافعَل بی کَذا وَ کَذا 

اى تدبیرگر امور، اى برانگیزنده مردهاى در گور،اى روان کننده دریاها،اى نرم کننده آهن براى داود،بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست‏ و با من چنین و چنان کن.

و به جاى «کذا و کذا» حاجات خود را بخواهد: 

اَللیلَةَ الیلَةَ 
امشب،امشب

و دستهاى‏ خود را د روقت خواند «یا مدبّر الامور» تا آخر به سوى آسمان بردار. و این دعا را در حال رکوع و سجود و ایستاده و نشسته بخوان،و آن را تکرار کن، و در شب آخر ماه رمضان هم بخوان.

پنجم: بخواند: 

اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ 

خدایا عمرم را طولانى گردان،و روزى‏ام را وسعت بخش،و بدنم را تندرست بدار،و به آرزویم برسان،و و اگر در زمره بدفرجامان،هستم،مرا از آن گروه محو کن،و در گروه سعادتمندان ثبت فرما،که تو در کتاب فرو فرستاده‏ به پیامبر مرسلت(درود تو بر او و خاندانش)فرمودى:خدا محو مى‏کند آنچه را بخواهد و ثبت مى‏نماید آنچه را اراده کند و کتاب جامع نزد اوست.

ششم بخواند:

اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی 

خدایا قرار ده در آنچه حکم مى‏کنى،و مقدّر مى‏نمایى،از فرمان حتمى، در آنچه از کار حکیمانه جدا مى‏سازى در شب قدر،از حکمى که بازگشت نپذیرد،و تغییر نیابد،اینکه مرا در این سال از حاجیان خانه محترمت بنویسى،حاجیانى که حجّشان پذیرفته،و سعیشان قبول افتاده،و گناهانشان‏ آمرزیده گشته،و بدیهایشان محو شده است،و قرار ده در آنچه فرمان مى‏دهى و مقدّر مى‏نمایى که عمرم را طولانى گردانى،و در روزى‏ام‏ وسعت بخشى.

هفتم: دعایى را که در کتاب «اقبال» آمده است بخواند:

یَا بَاطِنا فِی ظُهُورِهِ وَ یَا ظَاهِرا فِی بُطُونِهِ وَ یَا بَاطِنا لَیْسَ یَخْفَى وَ یَا ظَاهِرا لَیْسَ یُرَى یَا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ یَا غَائِبا [غَائِبُ‏] غَیْرَ مَفْقُودٍ وَ یَا شَاهِدا [شَاهِدُ] غَیْرَ مَشْهُودٍ یُطْلَبُ فَیُصَابُ وَ لا یَخْلُو [لَمْ یَخْلُ‏] مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا طُرْفَةَ [طَرْفَةَ] عَیْنٍ لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ [بِکَیْفَ‏] وَ لا یُؤَیَّنُ بِأَیْنٍ [بِأَیْنَ‏] وَ لا بِحَیْثٍ [بِحَیْثُ‏] أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِیعِ الْأُمُورِ سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ 

اى پنهان در حال آشکار بودنش،و اى آشکار در حال پنهان بودنش‏ و اى پنهانى که مخفى نمى‏شود،اى آشکارى که دیده نمى‏شود،اى به وصف آمده‏اى که هیچ ممکنى به حقیقتش نمى‏رسد و هیچ حدّ بسته‏اى به او احاطه پیدا نمى‏کند،و اى غایب گم نشده،اى حاضرى که مشهود نیست،تا آنکه جستجو شود و او را بیابند،آسمانها و زمین و آنچه بین آنهاست،به اندازه چشم برهم‏زدن از او خالى نیست،به کیفیتى معیّن دانسته نمى‏شود و محدود به مکان و جهت نمى‏گردد،تویى روشنایى نور،پروردگار پرورندگان،به همه امور احاطه کرده‏اى، منزّه است آن‏که چیزى همانندش نیست،و او شنوا و بیناست،منزّه است آن‏که داراى این صفات است و براى غیر او چنین صفاتى نیست

سپس آنچه را مى‏خواهى از خدا طلب کن.

هشتم: غیر از غسل اوّل شب، غسلى هم در آخر شب انجام دهد.بدان که براى‏ غسل و شب زنده‏دارى این شب و زیارت امام حسین علیه السّلام، و صد رکعت نماز، فضیلت بسیار نقل شده است، و انجام این اعمال مورد تأکید است. شیخ طوسى در کتاب «تهذیب» از ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که آن‏ حضرت فرمود: در شبى که امید مى‏رود شب قدر باشد، صد رکعت نماز بخوان در هر رکعت پس از سوره «حمد» ده مرتبه‏ سوره «توحید» را قرائت کن، گفتم: فدایت شوم، اگر ایستاده قدرت نداشته باشم چه؟ فرمود نشسته بخوان، گفتم‏ اگر نتوانم، فرمود: به همان حالى که در بسترت به پشت خوابیده‏اى این نماز را بخوان. از کتاب دعائم الاسلام روایت‏ شده که رسول خدا صلى اللّه علیه و آله در دهه آخر ماه رمضان بستر خود را جمع مى‏کرد، و براى عبادت کمر همّت را محکم مى‏بست، و در شب بیست‏ و سوم اهل خود را بیدار مى‏کرد، و آنهایى را که خواب در ربوده بود، به رویشان آب مى‏پاشید، و حضرت فاطمه علیها السلام‏ در این شب اجازه نمى‏داد احدى از اهلش بخوابد، و خواب آنها را به کمى طعام علاج مى‏فرمود، و آنها را با خواباندن‏ در روز براى بیدارى و احیاى شب آماده مى‏کرد، و مى‏فرمود: محروم کسى است که از خیر این شب محروم بماند. روایت شده که امام صادق علیه السّلام به بیمارى سختى دچار شده بود، وقتى شب بیست‏ و سوم ماه رمضان رسید، به‏ خدمتکارانش دستور داد او را به مسجد بردند، و تا صبح در مسجد بود. علاّمه مجلسى(ره) فرموده است هر قدر که خواندن قرآن ممکن باشد، در این شب خوانده شود، و دعاهاى صحیفه‏ کامله(سجادیه)، به ویژه دعاى مکارم الأخلاق، و دعاى توبه قرائت گردد، و روزهاى این شبها را نیز باید حرمت نهاد، و به عبادت و تلاوت قرآن به سر آورد، زیرا در احادیث معتبر آمده است که روز قدر در فضیلت همانند شب قدر است.