روزه فقط این نیست که انسان نخورد و نیاشامد. این نخوردن و نیاشامیدن، باید از روى نیّت باشد، والاّ اگر شما یک روز به خاطر گرفتارى و یا اشتغال به کار، دوازده ساعت، پانزده ساعت فرصت نکنید چیزى بخورید، هیچ ثوابى به شما نخواهند داد. اما همین امساک را وقتى با نیّت انجام دادید - «اجعلنا ممّن نوى فعمل»؛ نیّت کند و به دنبال آن، عمل انجام دهد - این همان گوهر درخشانى مى‌شود که به شما ارزش مى‌بخشد و روحتان را قیمتى مى‌کند.
شرط روزه، نیّت است. نیّت یعنى چه؟ یعنى این عمل را،این حرکت را، این امساک و تمرین را، جهت دادن براى خدا، در راه خدا، به خاطر انجام دستور الهى. این است که به هر کارى ارزش مى‌بخشد.لذا در دعاى شب اوّل ماه مبارک مى‌خوانید که: «اللّهم اجعلنا ممن نوى فعمل ولا تجعلنا ممن شقى فکسل»(۱). کسالت، بى‌رغبتى و بى‌نشاطى براى کار - چه کار معنوى و چه کار مادّى - شقاوت است.
روزه، یکى از بهترین کارهاست. با این‌که به ظاهر اقدام نکردن است؛ اما در باطن اقدام است، عمل است، کار مثبت است. چون شما نیّت این کار را دارید؛ لذا از هنگامى که وارد صحنه‌ى روزه‌دارى مى‌شوید - یعنى از بعد از لحظه‌ى طلوع فجر - تا آخر روز به طور دائم به خاطر این نیّت، در حال عبادتید. اگر هم بخوابید، عبادت مى‌کنید. همین‌طور راه بروید، عبادت مى‌کنید.
این‌که از قول نبّى‌اکرم علیه‌و على‌آله‌الصّلاة والسّلام نقل شده است که فرمود: «انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عبادة»؛ خوابیدن و نفس کشیدن شما عبادت است، خواب چطور عبادت مى‌شود؟ نفس کشیدن چطور «سبحان‌اللَّه» گفتن مى‌شود؟ این به خاطر آن است که شما بى‌کار هم که باشید، هیچ اقدامى هم که نکنید، چون با این نیّت وارد این وادى شده‌اید، یکسره در حال عبادتید.
در روایت دیگر مى‌فرماید: «نوم‌الصّائم عبادة و صمته تسبیح»؛ سکوت هم که مى‌کنید، مثل این است که «سبحان‌اللَّه» مى‌گویید. و «عمله متقبّل و دعائه مستجاب(۲)»؛ عمل شما مقبول، و دعایتان مستجاب است. سکوت شما عبادت است، نفس کشیدن شما عبادت است، خوابیدن شما عبادت است. چرا؟ چون شما این امساک و این دست کشیدن از بخشى از لذّات جسمانى را، براى خدا در یک مدّت سى روزه - ماه رمضان - تجربه مى‌کنید.
۱۳۷۶/۱۰/۱۲ بیانات در خطبه‌های نمازجمعه
پی نوشت:
۱ ) إقبالالأعمال،سیدبن طاووس ص ۲۲ ؛ مستدرک الوسائل،نوری،ج۷ص۴۴۴ ؛ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص ۲۱۷ (اعمال مخصوص شب و روز ماه رمضان)؛
صلى أبو جعفر محمد بن علی الرضا ع صلاة المغرب فی لیلة رأى فیها هلال شهر رمضان فلما فرغ من الصلاة و نوى الصیام رفع یدیه فقال اللّهُمَّ یا مَنْ یَمْلِکُ التَّدْبیرَ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ، یا مَنْ یَعْلَمُ خائِنَةَ الاعْیُنِ وَ ما تُخْفی الصُّدُورُ، وَ تُجِنُّ الضَّمیرُ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ، اللّهُمَّ اجْعَلْنا مِمَّنْ نَوى فَعَمِلَ ، وَ لا تَجْعَلْنا مِمَّنْ شَقِیَ فَکَسَلَ، وَ لا مِمَّنْ هُوَ عَلى غَیْرِ عَمَلٍ یَتَّکِلُ. اللّهُمَّ صَحِّحْ أَبْدانَنا مِنَ الْعِلَلِ، وَ اعِنّا عَلى مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنا مِنَ الْعَمَلِ، حَتّى یَنْقَضِیَ عَنّا شَهْرُکَ هذا، وَ قَدْ ادَّیْنا مَفْرُوضَکَ فیهِ عَلَیْنا، اللّهُمّ اعِنّا عَلى صِیامِهِ، وَ وَفِّقْنا لِقِیامِهِ، وَ نَشِّطْنا فیهِ لِلصَّلاةِ، وَ لا تَحْجُبْنا مِنَ الْقَراءَةِ، وَ سَهِّلْ لَنا فیهِ ایتاءَ الزَّکاةِ. اللّهُمَّ لا تُسَلِّطْ عَلَیْنا وَ صَباَ لا تَعَبا، وَ لا سُقْما وَ لا عَطَبا، اللّهُمَّ ارْزُقْنا الافْطارَ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ، اللّهُمَّ سَهِّلْ لَنا فیهِ ما قَسَمْتَهُ مِنْ رِزْقِکَ، وَ یَسِّرْ ما قَدَّرْتَهُ مِنْ امْرِکَ، وَ اجْعَلْهُ حَلالا طَیِّبا نَقِیّا مِنَ الاثامِ، خالِصا مِنَ الاصارِ وَ الاجْرامِ.
ترجمه:
عبدالعظیم حسنی روایت کرده است که امام جواد (ع) بعد از نماز مغربی که هلال ماه رمضان را دید و قصد روزه کرد دو دستش را بلند نمود و فرمود: اى خدائى که تدبیر امور عالم به دست قدرت اوست و از اشاره به گوشه چشمها (خیانت دیده ها) و سر دلها و راز درونها آگاه است که او خداى نکته سنج داناى به تمام اسرار عالم است اى خدا ما را از آن بندگان صالح گردان که چون نیت کنند در پى آن عمل نمایند و از آنان که به کسالت محروم از سعادتند و آنان که به کارى نکرده اعتماد کنند و پاداش خواهند مگردان خدایا بدن ما را از امراض سالم دار و به اداى عملى که بر ما فرض کردهاى یاری فرما تا آنکه چون این ماه تمام شود ما هم اداى واجبات تو را کرده باشیم خدایا در این ماه ما را به روزه آن یارى کن و براى قیام طاعت توفیق عطا فرما و در نماز نشاط کرامت کن و ما را از قرائت قرآن محجوب مساز و در این ماه ما را بر اداى زکات به آسانى موفق دار. اى خدا بر ما بیمارى و رنج و درد و هلاک را مسلط مگردان. اى خدا افطار ما را از رزق حلال خود روزى گردان اى خدا در این ماه رزقى که قسمت ما فرمودهاى به آسانى برسان و هر چه نصیب و تقدیر ما کردهاى به امر خود سهل فرما و حلال و دلپسند و پاکیزه از ظلم و گناه و خالص از خطا و زشتى گردان.
۲ ) عیون أخبار الرضا ، شیخ صدوق ج ۱ ص ۲۹۵ ؛ أمالی ، شیخ صدوق ، ص ۹۳ ؛ إقبال الاعمال ، سید بن طاووس ، ص ۲ ؛ مصباح الکفعمی، کفعمی ص۶۳۳ ؛ بحارالأنوار ، علامه مجلسی ، ج ۹۳ ، ص ۳۵۶ ؛
إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَیْتَامِ النَّاسِ کَمَا یُتَحَنَّنُ عَلَى أَیْتَامِکُمْ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَوَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ یُجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یُلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورُکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِکْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَ
ترجمه:
امام رضا(ع) از پدران بزرگوارشان از امیر المؤمنین علیهم السّلام نقل فرمودند که: روزى پیامبر اکرم (ص) برای ما سخنرانى کرد، فرمودند: اى مردم، ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است، ماهى که نزد خدا از تمام ماهها برتر است و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات است و آن ماهى است که در آن ماه به مهمانى خدا دعوت شده‌اید و در آن از اهل کرامت خدا گشتهاید، نفسهایتان در این ماه تسبیح و خوابتان در آن عبادت است و اعمالتان در آن مقبول است و دعایتان مستجاب، پس با نیّتهاى صادق و قلبهاى پاک از خدا بخواهید که شما را به روزه گرفتن و خواندن کتابش موفّق نماید، چرا که بدبخت کسى است که در این ماه با عظمت از آمرزش خداوند محروم ماند، و با گرسنگى و تشنگیتان در این ماه گرسنگى و تشنگى قیامت را به یاد آورید و به فقیران و مساکین خود صدقه بدهید و بزرگان خود را احترام کنید، به کودکان خود مهربانى کنید و با خویشان خود ارتباط برقرار کنید و زبانهایتان را حفظ کنید و گوشهای خود را از آنچه شنیدن آن حلال نیست ببندید، به یتیمهاى مردم مهربانى کنید تا بر یتیمهاى شما مهربانى کنند، از گناهانتان به درگاه خداوند توبه کنید.
