عقد اخوت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علی علیه السلام

قبل از ورود رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به شهر یثرب اختلافات ریشه‏ دارى میان دو تیره ساکن این شهر حکومت مى‏ کرد و هر چند وقت ‏یک بار این دو تیره یعنى اوس و خزرج به جان هم مى ‏ریختند و پس از کشت و کشتار و ویرانى‏ هاى زیادى که به بار مى ‏آوردند براى مدتى دست از جنگ مى‏ کشیدند. در کنار این دو قبیله جمعى از یهود نیز که از طوایف مختلفى چون‏ «بنى قینقاع‏»، «بنى النضیر»، «بنى قریظة‏»، «بنى ثعلبة‏» و دیگران بودند در طول سال ها یا قرن هاى متمادى تدریجا بدین شهر هجرت کرده و زمین هاى بسیارى در شهر و اطراف آن خریدارى نموده و به کار تجارت و صنعت مشغول شده بودند و چون از نظر تمدن و فرهنگ و صنعت و به خصوص هوش و استعداد در جمع ثروت بر ساکنان یثرب فزونى داشتند کم‏ کم ثروت و تجارت و اقتصاد و بازار آن شهر را در اختیار خود درآورده و قبضه کرده بودند، و خود این یهودیان یک عامل مؤثرى براى ایجاد اختلاف و دامن زدن به آتش تفرقه بودند زیرا سود و بهره و آسایش آنها در این کار بود.

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم براى پایان دادن به اختلاف میان دو قبیله اوس و خزرج و کوتاه کردن دست‏ یهود غارتگر به کمک وحى الهى قراردادها و طرح هایى تدوین کرد که به عقیده مورخان و دانشمندان محکمترین پایه پیشرفت اسلام با همین طرح ها و قراردادها پى ریزى شد و پس از چندى از همین مردم مختلف العقیده و ناتوان، امت واحد و ملتى نیرومند تشکیل داد و شهر یثرب به صورت بزرگترین پایگاه سیاسى و نظامى جزیرة العرب درآمد، و بدین وسیله اسلام در سراسر جهان توسعه یافت. و از جمله کارهاى لازم و مهمى که انجام شد پیمان برادرى و اخوتى بود که آن حضرت میان مهاجر و انصار بست و بدین ترتیب مهاجرین را که احساس غربت و بى کسى مى‏ کردند از پریشانى رهایى بخشید و خود نیز در این پیمان اخوت شرکت‏ جسته و على علیه السلام را به عنوان برادر خویش انتخاب کرد، و بدو که در مراسم مزبور ایستاده بود و برادر شدن یک یک از مهاجر و انصار را نظاره مى ‏نمود رو کرده و فرمود: - تو هم برادر من باش. و این یکى از موارد استثنایى بود که میان دو نفر که هر دو مهاجر بودند عقد اخوت و برادرى بسته مى‏ شد.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم میان هر یک از مهاجرین و انصار عقد اخوت بست‏ و طبق قاعده باید میان علی علیه‌السلام که از مهاجرین است و یکی از انصار عقد اخوت برقرار بکند ولی با هیچ یک از انصار عقد اخوت برقرار نکرد. نوشته‏ اند که علی علیه‌السلام آمد نزد پیغمبر و فرمود: یا رسول الله! پس‏ برادر من کو؟ شما هر کسی را با یکی برادر کردید. برادر من کو؟ فرمود: «انا اخوک» من برادر تو هستم. این یکی از بزرگترین افتخارات‏ امیرالمؤمنین علیه السلام است که نشان می‏ دهد امیرالمؤمنین علیه السلام در میان صحابه پیغمبر یک‏ وضع استثنائی دارد، او را نمی‏ شود با دیگران همسر کرد، هم تراز و قرارداد، و الا خود پیغمبر علی القاعده باید مستثنی باشد و تازه اگر هم‏ مستثنی نباشد، پیغمبر هم از مهاجرین است و باید با یکی از انصار عقد اخوت ببندد، و علی علیه‌السلام هم با یکی از انصار. ولی نه، میان خودش و علی علیه‌السلام عقد اخوت بست. این بود که این سمت برادری و این شرف‏ برادری برای همیشه برای علی علیه‌السلام باقی ماند و خود حضرت از خودش به‏ این سمت یاد می‏ کند و دیگران هم می‏ گویند: اخو رسول الله برادر پیغمبر. علی پسر عموی پیغمبر بود از نظر نسب، ولی می‏ گویند برادر پیغمبر. به‏ اعتبار همین است.

ضمنا باید دانست که این پیمان را رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم دو بار یکى در مکه و میان مسلمانان مکه و قریش و دیگرى در مدینه و میان مهاجرین از یک طرف و انصار از یک سو بست، و در هر دو مرتبه على بن ابیطالب علیه السلام را برادر خود گردانید. و این را هم بدانید که داستان پیمان برادرى و اخوت على علیه السلام را با رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در مکه و مدینه بیش از بیست نفر از سیره نویسان و محدثین اهل سنت در کتاب هاى خود نقل کرده ‏اند. از جمله: کتاب الصحیح من السیره، ج 3، ص 60.

---

منبع:

کتاب آشنایی با قرآن 3 صفحه 193و 194
رسولى محلاتى: زندگانى حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم ص 273