شب نوزدهم: این شب با عظمت آغاز شبهاى قدر است، و شب قدر آن شبى است که در طول سال، شبى به خوبى و فضلیت آن یافت نمىشود، و عمل در این شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است، و تقدیر امور سال در این شب صورت مىگیرد، و فرشتگان و روح که اعظم فرشتگان الهى است، در این شب به اذن پروردگار به زمین فرود مىآیند، و به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مىرسند و آنچه را که براى هر فرد مقدّر شده بر آن حضرت عرضه مىدارند. و اعمال شبهاى قدر بر دو نوع است: یکى اعمالى که در هر سه شب باید انجام داد، و دیگر اعمالى که مخصوص به هر یک از شبهاى قدر است.
اوّل: اعمالى است که در هر سه شب باید انجام داد، و آن چند عمل است:
اوّل: غسل کردن. علاّمه مجلسى فرموده بهتر است غسل این شبها در هنگام غروب آفتاب انجام گیرد،که نماز شام را با غسل بخواند.
دوم: دو رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره «حمد»، هفت مرتبه «توحید» خوانده، و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگوید، استغفر اللّه و اتوب الیه در روایت نبوى است: که از جاى برنخیزد تا خدا او و پدر و مادرش را بیامرزد، تا آخر خبر.
سوم:قرآن مجید را باز کند و در برابر خود گرفته و بگوید:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ.
خداى از تو درخواست مىکنم به حق کتاب نازل شدهات،و آنچه در آن است،و در آن است نام بزرگتترت،و نامهاى نیکوترت و آنچه بیمانگیز است و امیدبخش،اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهى.
سپس هر حاجت که دارد بخواهد .
اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ
خدایا به حق این قرآن،و به حق کسىکه آن را بر او فرستادى،و به حق هر مؤمنى که او را در قرآن ستودى،و به حق خود بر آنان،پس احدى شناساتر از تو به حق تو نیست
سپس ده مرتبه بگوید
بِکَ یَا اللَّهُ
به ذاتت اى خدا
و ده مرتبه
بِمُحَمَّدٍ
به حق محمّد
و ده مرتبه
بِعَلِیٍّ
به حق على
و ده مرتبه
بِفَاطِمَةَ
به حق فاطمه
و ده مرتبه
بِالْحَسَنِ
به حق حسن
و ده مرتبه
بِالْحُسَیْنِ
به حق حسین
و ده مرتبه
بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ
به حق على بن الحسین
و ده مرتبه
بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ
به حق محمّد بن على
و ده مرتبه
بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ
به حق جعفر بن محمّد
و ده مرتبه
بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ
به حق موسى بن جعفر
و ده مرتبه
بِعَلِیِّ بْنِ مُوسَى
به حق على بن موسى
و ده مرتبه
بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ
به حق محمد بن على
و ده مرتبه
بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ
به حق على بن محمّد
و ده مرتبه
بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ
به حق حسین بن على
و ده مرتبه
بِالْحُجَّةِ
به حق حجّت.
پس هر حاجتى که دارى از خدا بخواه.
پنجم: حضرت سید الشهّدا علیه السّلام را زیارت کند. در روایت آمده: هنگامى که شب قدر مىشود، منادى از آسمان هفتم از پشت عرش ندا سر مىدهد که خدا هرکه را به زیارت مزار امام حسین علیه السّلام آمده آمرزید.
ششم: این شبها را احیا بدارد، روایت شده هرکه شب قدر را احیا بدارد، گناهانش آمرزیده مىشود، هرچند به شماره ستارگان آسمان و سنگینى کوهها و پیمانه دریاها باشد.
هفتم:صد رکعت نماز بجا آورد،که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره«حمد»،ده مرتبه «توحید» بخواند.
هشتم:این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْدا دَاخِرا لا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعا وَ لا ضَرّا وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءا أَشْهَدُ بِذَلِکَ عَلَى نَفْسِی وَ أَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتِی وَ قِلَّةِ حِیلَتِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیَّ مَا آتَیْتَنِی فَإِنِّی عَبْدُکَ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ الضَّعِیفُ الْفَقِیرُ الْمَهِینُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِی نَاسِیا لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِکَ فِیمَا أَعْطَیْتَنِی وَ لا آیِسا مِنْ إِجَابَتِکَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّی فِی سَرَّاءَ [کُنْتُ] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِیَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ
خدایا شام کردم درحالىکه براى تو تنها بنده کوچک و خوارى هستم،که براى خویش سود و زیانى را به دست ندارم،و نمىتوانم از خود پیشآمد بدى را بازگردانم، به این امر بر خویش گواهى مىدهم،و در پیشگاهت به ناتوانى و کمى چارهام اعتراف مىکنم،خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و آنچه را به من و همه مردان و زنان مؤمن،از آمرزش در این شب وعده دادى وفا کن، و آنچه را به من عنایت فرمودهاى کامل ساز، که من بنده بیچاره، درمانده، ناتوان، تهیدست خوار توام.خدایا مرا فراموش کننده ذکرت قرار مده، در آنچه سزاوار آنم فرمودى، و نه فراموش کننده احسانت،در آنچه عطایم نمودى، و نه ناامید از اجابتت،گرچه مدّت زمانى طولانى گردد، چه در خوشى یا ناخوشى، یا سختى، یا آسانى، یا عافیت، یا بلا، یا تنگدستى، یا در نعمت همانا تو شنونده دعایى.
این دعا را کفعمى از امام زین العابدین علیه السّلام روایت کرده که در این شبها،در حال قیام و قعود و رکوع و سجود مىخواندند، و علاّمه مجلسى فرموده: بهترین اعمال در این شبها، درخواست آمرزش و دعا است، براى حوایج دنیا و آخرت خود، و پدر و مادر و خویشان، و برادران و خواهران مؤمن، چه آنان که زندهاند، و چه آنان که از دنیا رفتهاند، و خواندن اذکار، و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام به هر اندازه که بتواند و در بعضى از روایات وارد شده: دعاى جوشن کبیر را در این سه شب بخواند. فقیر گوید: که دعاى جوشن کبیر را در بخشهاى پیش آوردهام. روایت شده که خدمت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله عرض شد: اگر شب قدر را یافتم، از خداى خود چه بخواهم؟ فرمود: عافیت.
دوّم:اعمال مخصوص هر یک از این شبها است.
امّا اعمال شب نوزدهم چند چیز است:
اوّل:گفتن صد مرتبه:
أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ
از پروردگارم خدا آمرزش مىجویم و به سوى او مىپویم
دوم:گفتن صد مرتبه
اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ
خدایا قاتلان امیر المؤمنین را لعنت کن
سوم:دعاى یا ذى الذّى کان را که در قسم چهارم گذشت بخواند.
چهارم:این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا.
خدایا مقرّر فرما در آنچه حکم مىکنى،و تقدیر مىنمایى از فرمان حتمى،و در آنچه جدا مىکنى از کار حکیمانه در شب قدر،و در آن حکم حتمى که برگشت و تغییرى ندارد،اینکه مرا از حاجیان خانه محترمت بنویسى،حاجیانى که حجّشان قبول،سعىشان پذیرفته، گناهانشان آمرزیده،بدیهایشان نادیده گرفته شده است،و در آنچه حکم مىکنى و تقدیر مىنمایى،مقرّر فرما که عمرم را طولانى نمایى، و در روزىام بر من وسعت بخشى،و با من چنین و چنان کنى.
و به جاى «کذا و کذا» حاجت خود را بیان کند.
شب بیستویکم: فضیلت این شب نورانى از شب نوزدهم بیشتر اس و باید اعمال این شب را، از غسل و احیا و زیارت و نماز هفت «توحید» و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعاى جوشن کبیر و غیر آنها را انجام دهد و در غسل و احیا و سعى در عبادت، در این شب و شب بیستوسوم اصرار ورزد، در روایات به این معنى که شب قدر یکى از این دو شب میباشد، تاکید شده در چند روایت آمده: که از معصوم خواسته شد: معین فرمایید که شب قدر کدام یک از این دو شب است؟ ایشان تعیین نکرد، بلکه فرمود:
ما أیسر لیلتین فیما تطلب
چه آسان است دو شب در آنچه مىجویى
یا آنکه فرمود:
ما علیک أن تفعل خیرا فی لیلتین و نحو ذلک. و قال شیخنا الصدوق فیما أملى على المشایخ فی مجلس واحد من مذهب الإمامیة و من أحیا هاتین اللیلتین بمذاکرة العلم فهو أفضل.
یا آنکه فرموده:باکى بر تو نیست که در هر دو شب کار خیر انجام دهى مانند ان.و شیخ ما صدوق در آنچه بر بزرگان در یک مجلس راجع به مذهب امامیه دیکته کرده چنین فرمود:هر که این دو شب را با بحثهاى علمى احیا بدارد بهتر است.
به هر صورت از این شب شروع کند به خواندن دعاهاى شبهاى دهه آخر ماه که از جمله آنها این دعاست که شیخ کلینى در کتاب کافى از امام صادق علیه السّلام روایت کرده: که در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان.
اعمال شب بیست و سوم: این شب از دو شب قدر گذشته افضل است، و از احادیث بسیار استفاده مىشود، که شب قدر همین شب است، و این شب شب جهنى است یعنى شبى است که دعاها در آن اجابت مىشود، و در این شب تمام کارها بر پایه حکمت الهى مقدّر گردد، و براى این شب غیر از اعمالى که با دو شب قدر گذشته مشترک است چند عمل دیگر است:
اوّل: خواندن سوره «عنکبوت» و «روم» که امام صادق علیه السّلام سوگند یاد کردند که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت خواهد بود.
دوم: خواندن سوره «حم دخان»
سوم:هزار مرتبه خواندن سوره «قدر»
چهارم: محمّد بن عیسى به سند خود از امامان صالح علیهم السّلام روایت کرده که فرمودند: در شب بیست و سوم از ماه رمضان این دعا را به دفعات بخوان، در حال سجود و قیام و قعود. و بر هر حالى که هستى در تمام ماه، و در طول حیاتت تا جایى که ممکن باشد، و هر زمانى که به یادت آید. بعد از ستایش پروردگار به بزرگوارى، و فرستادن صلوات بر پیامبر صلى اللّه علیه و آله مىگویى:
اَللهمَّ کُن لولیّکَ فُلانِ بن فُلان
خدایا براى ولىات باش فلان بن فلان
و به جاى فلان بن فلان بگو:
الحُجةِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی ابائهِ فی هذهِ السّاعةِ، و فی کُلّ ساعَة وَلیّا و حافظا وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً و تُمَتّعَهُ فیها طَویلًا.
حجت بن الحسن که درودهایت بر او و پدرانش باد،در این ساعت،و در هر ساعت سرپرست و نگهبان و پیشوا و یاور و راهنما و دیدهباه(باش،تا او را با رغبت مردم در زمینت سکونت دهى،و زمانى طولانى بهرهمندش سازى
و همچنین می خوانی:
یا مُدَبّرَ الاُموُرِ ،یا باعِثَ مَن فی القُبُور،یا مُجرِی البُحُور،یا مُلَیّنَ الحَدیدِ لِداوُد ، صَل عَلی مُحَّمد وَافعَل بی کَذا وَ کَذا
اى تدبیرگر امور، اى برانگیزنده مردهاى در گور،اى روان کننده دریاها،اى نرم کننده آهن براى داود،بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنین و چنان کن.
و به جاى «کذا و کذا» حاجات خود را بخواهد:
اَللیلَةَ الیلَةَ
امشب،امشب
و دستهاى خود را د روقت خواند «یا مدبّر الامور» تا آخر به سوى آسمان بردار. و این دعا را در حال رکوع و سجود و ایستاده و نشسته بخوان،و آن را تکرار کن، و در شب آخر ماه رمضان هم بخوان.
پنجم: بخواند:
اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ
خدایا عمرم را طولانى گردان،و روزىام را وسعت بخش،و بدنم را تندرست بدار،و به آرزویم برسان،و و اگر در زمره بدفرجامان،هستم،مرا از آن گروه محو کن،و در گروه سعادتمندان ثبت فرما،که تو در کتاب فرو فرستاده به پیامبر مرسلت(درود تو بر او و خاندانش)فرمودى:خدا محو مىکند آنچه را بخواهد و ثبت مىنماید آنچه را اراده کند و کتاب جامع نزد اوست.
ششم بخواند:
اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی
خدایا قرار ده در آنچه حکم مىکنى،و مقدّر مىنمایى،از فرمان حتمى، در آنچه از کار حکیمانه جدا مىسازى در شب قدر،از حکمى که بازگشت نپذیرد،و تغییر نیابد،اینکه مرا در این سال از حاجیان خانه محترمت بنویسى،حاجیانى که حجّشان پذیرفته،و سعیشان قبول افتاده،و گناهانشان آمرزیده گشته،و بدیهایشان محو شده است،و قرار ده در آنچه فرمان مىدهى و مقدّر مىنمایى که عمرم را طولانى گردانى،و در روزىام وسعت بخشى.
هفتم: دعایى را که در کتاب «اقبال» آمده است بخواند:
یَا بَاطِنا فِی ظُهُورِهِ وَ یَا ظَاهِرا فِی بُطُونِهِ وَ یَا بَاطِنا لَیْسَ یَخْفَى وَ یَا ظَاهِرا لَیْسَ یُرَى یَا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ یَا غَائِبا [غَائِبُ] غَیْرَ مَفْقُودٍ وَ یَا شَاهِدا [شَاهِدُ] غَیْرَ مَشْهُودٍ یُطْلَبُ فَیُصَابُ وَ لا یَخْلُو [لَمْ یَخْلُ] مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا طُرْفَةَ [طَرْفَةَ] عَیْنٍ لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ [بِکَیْفَ] وَ لا یُؤَیَّنُ بِأَیْنٍ [بِأَیْنَ] وَ لا بِحَیْثٍ [بِحَیْثُ] أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِیعِ الْأُمُورِ سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ
اى پنهان در حال آشکار بودنش،و اى آشکار در حال پنهان بودنش و اى پنهانى که مخفى نمىشود،اى آشکارى که دیده نمىشود،اى به وصف آمدهاى که هیچ ممکنى به حقیقتش نمىرسد و هیچ حدّ بستهاى به او احاطه پیدا نمىکند،و اى غایب گم نشده،اى حاضرى که مشهود نیست،تا آنکه جستجو شود و او را بیابند،آسمانها و زمین و آنچه بین آنهاست،به اندازه چشم برهمزدن از او خالى نیست،به کیفیتى معیّن دانسته نمىشود و محدود به مکان و جهت نمىگردد،تویى روشنایى نور،پروردگار پرورندگان،به همه امور احاطه کردهاى، منزّه است آنکه چیزى همانندش نیست،و او شنوا و بیناست،منزّه است آنکه داراى این صفات است و براى غیر او چنین صفاتى نیست
سپس آنچه را مىخواهى از خدا طلب کن.
هشتم: غیر از غسل اوّل شب، غسلى هم در آخر شب انجام دهد.بدان که براى غسل و شب زندهدارى این شب و زیارت امام حسین علیه السّلام، و صد رکعت نماز، فضیلت بسیار نقل شده است، و انجام این اعمال مورد تأکید است. شیخ طوسى در کتاب «تهذیب» از ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: در شبى که امید مىرود شب قدر باشد، صد رکعت نماز بخوان در هر رکعت پس از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «توحید» را قرائت کن، گفتم: فدایت شوم، اگر ایستاده قدرت نداشته باشم چه؟ فرمود نشسته بخوان، گفتم اگر نتوانم، فرمود: به همان حالى که در بسترت به پشت خوابیدهاى این نماز را بخوان. از کتاب دعائم الاسلام روایت شده که رسول خدا صلى اللّه علیه و آله در دهه آخر ماه رمضان بستر خود را جمع مىکرد، و براى عبادت کمر همّت را محکم مىبست، و در شب بیست و سوم اهل خود را بیدار مىکرد، و آنهایى را که خواب در ربوده بود، به رویشان آب مىپاشید، و حضرت فاطمه علیها السلام در این شب اجازه نمىداد احدى از اهلش بخوابد، و خواب آنها را به کمى طعام علاج مىفرمود، و آنها را با خواباندن در روز براى بیدارى و احیاى شب آماده مىکرد، و مىفرمود: محروم کسى است که از خیر این شب محروم بماند. روایت شده که امام صادق علیه السّلام به بیمارى سختى دچار شده بود، وقتى شب بیست و سوم ماه رمضان رسید، به خدمتکارانش دستور داد او را به مسجد بردند، و تا صبح در مسجد بود. علاّمه مجلسى(ره) فرموده است هر قدر که خواندن قرآن ممکن باشد، در این شب خوانده شود، و دعاهاى صحیفه کامله(سجادیه)، به ویژه دعاى مکارم الأخلاق، و دعاى توبه قرائت گردد، و روزهاى این شبها را نیز باید حرمت نهاد، و به عبادت و تلاوت قرآن به سر آورد، زیرا در احادیث معتبر آمده است که روز قدر در فضیلت همانند شب قدر است.
