ورود حضرت معصومه (س) به شهر قم

بی‌بی فاطمه معصومه (س) در سال 173 هجری در شهر مدینه دیده به جهان گشود.[1]

پس از آنکه مأمون عباسی در سال 200 هجری امام رضا (علیه‌السّلام) را به خراسان دعوت کرد، حضرت معصومه (س) به همراه عده‌از برادران و بستگان، پس از یک سال به انگیزه دیدار برادر وارد ایران شده است.

در کتاب «حضرت معصومه فاطمه ثانی» آمده است: «پس از ولایت‌عهدی امام رضا (علیه‌السّلام) آن بنی هاشم علی (علیه‌السّلام) که مدت‌ها همواره تحت شکنجه و فشار حکام جور بودند با شنیدن این خبر به عنوان دیدار حضرت رضا (علیه‌السّلام) از مدینه به خراسان رهسپار شدند. این گروه در حدود 400 نفر بودند در رأس آن‌ها حضرت معصومه (س) بود.»[2]

  حسن بن محمد بن حسن قمی می‌نویسد: «وقتی حضرت معصومه (س) و همراهان به شهر ساوه رسیدند، مأموران حکومت عباسی با آن‌ها درگیر شدند و عده‌ای از آن‌ها را به شهادت رساندند. حضرت معصومه در همانجا بیمار شدند. از همراهیان سوال کرد از اینجا تا قم چقدر فاصله است؟ به ایشان عرض شد: ده فرسخ. حضرت فرمود: مرا از اینجا به قم منتقل کنید! اشتهاردی می‌نویسد:
 
«پس از اینکه مأمورین حکومت عباسی در ساوه جلوی کاروان حضرت معصومه را گرفتند حدود 23 نفر از آن‌ها کشته شدند گروهی اسیر و گروهی نیز متواری گردیدند. نقل شده که حضرت معصومه را عمال بنی‌ عباس در ساوه مسموم کردند. آن حضرت در حال بیماری قم را اختیار کرد چون قم مرکز شیعیان بود از این رو رهسپار قم شد».[3]
 
  به این نکته باید توجه داشت که «از همان قرن اول هجری تشیع در قم رواج یافته بود. و این شهر از سوی امامان شیعه به عنوان پناهگاه شعیه محسوب می‌شد و خیل عظیمی از پیروان اهل بیت (علیهم‌السّلام) را در خود جای داده بود از جملۀ این پیروانِ اهل بیت، خاندان اشعری بودند».[4]
  شیعیان قم پس از اطلاع از ورود حضرت معصومه (س) به ساوه ایشان رسیدند و از آن حضرت درخواست کردند به شهر قم تشریف فرما شوند. علی اصغر می‌نویسد:
 
«قول درست این است که خبر ورود فاطمه معصومه به ساوه و (حرکت او به سوی قم) به مردم قم رسید. آل سعد اشعری اتفاق کردند که به خدمت او برسند و از ایشان درخواست نمایند به قم بیاید. از میان ایشان موسی بن خزرج[5] بیرون آمد و به شرف ملازمت فاطمه رسید. زمام ناقه او را گرفت و به جانب شهر کشید و به سرای خود فرود آورد».[6]
 
  ورود حضرت معصومه به قم تقریباً در 23 ربیع الاول سال 201 هجری بوده است.[7]

یوسف علی یوسفی می‌نویسد:
 
«حضرت معصومه روز یکشنبه 23 ربیع الاول سال 201 هجری قمری برابر با اول آبانماه 195 هجری شمسی شهر قم را با قدوم مبارکش منور ساخت».[8]
 
  خانه موسی بن خزرج که محل فرود آمدن حضرت معصومه است در آن روز در منتهی الیه سمت جنوب غربی شهر قم بوده ... امروزه در محله «میدان میر» محلی است به نام ستیه[9] که مسجد و مدرسه‌ای در اطراف آن بنا کرده‌اند و از قدیم الایام سینه به سینه رسیده است که این مکان جای فرود آمدن حضرت فاطمه معصومه است.[10]

منابع:

[1]- مسعودی، علی بن حسین؛ مروج الذهب، قم، منشورات دارالهجره، ج3، ص 336.
[2]- محمدی، اشتهاردی، محمد؛ حضرت معصومه فاطمه دوم، قم، علامه، 1375، ص 118.
[3]- محمدی اشتهاردی، محمد؛ پیشین، ص 118.
[4]- قمی، حسن بن محمد بن حسن، پیشین، ص 213.
[5]- از اصحاب امام رضا (علیه‌السّلام): محمدی اشتهاردی، محمد؛ پیشین، ص 119.
[6]- فقیهی، علی‌اصغر؛ تاریخ مذهبی قم، قم، حکمت، 1350، ص 86-85.
[7]- محمدی اشتهاردی، محمد؛ پیشین، ص 119.
[8]- یوسفی، یوسف علی؛ شهیده غربت، قم، کوثر، 1386، چاپ اول، ص 74 به نقل از نرم افزار نجوم اسلامی.
[9]- ستیه مخفف سیدتی است (فقیهی، علی اصغر، پیشین، ص 87).
[10]- همان، ص 87-86.

آثار و برکات حضرت فاطمه معصومه(س)در قم

برکات حضرت معصومه در شهر قم و تاثیر این شهر بر کل ایران آنچنان مهم بوده و هست که سال‏ها دل و دیده میلیون‏ها زائر و مجاور و جهانگرد را به خود مشغول داشته است. این تاثیر نه تنها براى زائران مشتاقى که از راه‏هاى دور به عشق زیارت مرقد مطهر این دخت عصمت و یادگار امام موسى علیه السلام با ارادت خالصانه به این مکان مقدس مى‏ شتابند ملموس است‏ بلکه حتى براى کسانى که با انگیزه‏هاى غیر مذهبى وارد این مکان شده‏اند و یا از این دیار عبور کرده‏ اند، پرجاذبه و شگفت‏ انگیز بوده است. در عظمت و شکوه ظاهرى این بارگاه مقدس، حقیقت و معنویت‏ خاصى نهفته است که ناخود آگاه هر بیننده‏اى را به سوى آن متوجه ساخته و دل و دیده‏ اش را صید مى ‏کند.
 

 
*در اینجا اعترافات چند تن از افراد خارجى را که در قرن‏هاى گذشته از قم دیدن کرده و در لابلاى سخنان خود به نقش ارزنده این بانوى ملکوتى و تاثیر بارگاه آن حضرت در شهر قم اشاره کرده‏اند، مرور مى ‏کنیم* .

«اوژن فلاندن‏» جهانگرد فرانسوى و دانشمندى که در زمان محمد شاه قاجار در سال‏هاى 1219 و 1221 شمسى به اتفاق هموطن هنرمند خود «پاسکال کست‏» به ایران آمده است، در مورد اهمیت و نقش شهر قم و مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام چنین مى ‏نگارد: «مقبره فاطمه که ایرانى ‏ها «معصومه‏» مى‏نامند در تمام مشرق، احترامى به سزا دارد و مردم از اکناف به زیارتش مى ‏آیند، فاطمه نوه على است. از پادشاهان ایران، شاه عباس دوم، شاه صفى و فتحعلى شاه در قم مدفونند. تیمور لنگ به قم چندان لطمه نرسانده و شاید از برکت فاطمه باشد» . (1)
 
«کارل بروگش‏» جهانگرد آلمانى نیز که اوضاع ایران را در سده نوزدهم میلادى از دید مادى خود بررسى کرده است، در مورد عظمت ظاهرى شهر قم و حضرت معصومه علیها السلام چنین مى ‏گوید: «دورنماى قم به معناى واقعى کلمه از فاصله چند میلى مى ‏درخشد، زیرا گنبد زیارتگاه این شهر را با ورقه‏ هایى از طلا پوشانده ‏اند که نور آفتاب را به شکل خیره کننده‏اى منعکس مى ‏کند. شاهان ایران علاقه زیاد دارند به این که گنبد بناهاى مقدس را با ورقه‏ هاى طلا و نقره بپوشانند. طلا کارى‏ ها و نقره کارى‏ هاى زیباى ضریح مقدس واقعا چشم را روشن مى‏ کنند. خدمتکارانم پیوسته از شکوه و جلال گنبد و مقبره فاطمه در قم سخن مى‏گفتند.
نه فقط زندگان بلکه مردگان نیز به سوى این مزار جلب مى ‏شوند; زیرا بسیارى از ایرانیان وصیت مى‏ کنند که پس از مرگ در جوار این بانوى مقدس دفن شوند. قم مدفن قدیسین هم هست. بنا به گفته اهالى محل، قم داراى 444 امامزاده کوچک و بزرگ است‏» . (2)
 
به هر حال بعد از ورود حضرت معصومه علیها السلام به قم و دفن پیکر مطهر آن حضرت در این سرزمین مقدس، علویان و سادات بیشترى به این شهر روى آوردند، توجه شیعیان به این نقطه فزونى یافت و علما و مشاهیر شیعه در طول تاریخ به‏این مکان مقدس توجه نشان دادند، مهاجرت به این شهر زیاد شد و موقعیت مذهبى قم تثبیت و استحکام تاریخى یافت.
 
قم با این ویژگى‏ ها در میان شهرهاى شیعه نشین از شهرت جهانى برخوردار شد و یکى از شهرهاى مهم جهان اسلام به شمار آمده و از مراکز مهم فرهنگى و فقهى شیعه گردید و از همه مهم‏تر به عنوان هسته مرکزى و پایگاه اصلى بزرگترین و باشکوهترین انقلاب در تاریخ جهان گردید.

 
در اینجا به فهرست‏ برخى از نتایج ورود حضرت معصومه علیها السلام به شهر قم مى ‏پردازیم:
 
1- گسترش شهر قم
شهر قم به تدریج از شمال شرقى، به جنوب غربى که محل دفن آن حضرت بود کشیده شد به طورى که حرم فاطمه معصومه علیها السلام که در حاشیه شهر قرار داشت، امروزه در مرکز شهر و در آبادترین قسمت آن واقع است.
 
2- مورد توجه شدن قم
توجه پادشاهان و حاکمان و طبقات گوناگون مردم به این شهر و کوچ بسیارى از افراد مشتاق اهل بیت علیهم السلام براى اقامت در آن، به خاطر مدفون بودن حضرت معصومه علیها السلام در این شهر است.
 
3- استحکام مذهبى قم
قم از جنبه مذهبى استحکام ویژه‏اى یافته و مرکز روحانیت‏ شیعه شد. و عده‏اى از بزرگترین علماى شیعه از آنجا برخاسته یا در آن اقامت کردند.
 
4- کثرت سادات در شهر قم
بعد از دفن حضرت معصومه علیها السلام عده بسیارى از فرزند زادگان امام حسن و امام حسین و موسى بن‏ جعفر و على بن موسى الرضا علیهم السلام و از فرزندان محمد حنفیه و زید بن على بن الحسین علیهم السلام و اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام از اطراف به قم روى آورده‏ اند. از آنجا که این شهر از ابتدا مورد نظر آل على علیهم السلام بوده است و مردم قم نسبت‏ به اولاد پیغمبر صلى الله علیه و آله ارادت و علاقه خاصى داشته‏اند، به تدریج‏ بعد از ورود حضرت معصومه علیها السلام از نظر کثرت سادات، موقعیت‏بى نظیر و یا کم نظیرى یافته است.
 
امروزه کثرت سادات قم، به خوبى محسوس و مشهود است و چند محله به نام علویان وسادات است که بیشتر آن‏ها سید هستند، از جمله محله سیدان، محله موسویان و محله موسى سلام بر مردم قم ! خداوند شهرهاى آنان را با باران سیراب کند و برکت‏ها را بر آنان نازل کند و بدى‏ هاى آنان را به خوبى مبدل گرداند. آن‏ها اهل رکوع و سجود و قیام و قعودند. آنان فقیه و دانشمند و اهل درک حقایق و روایت و عبادت نیکو هستند.
 
مبرقع و همچنین وجود سادات برقعى و رضوى و چاووشى و غیره نشانگر این حقیقت مى ‏باشد.
 
5- توجه به امور امامزادگان
مردم قم از اوایل قرن سوم هجرى که فاطمه معصومه علیها السلام در قم مدفون شد، در بزرگداشت مقابر اولاد پیامبر صلى الله علیه و آله همان تلاش را کردند که در زمان حیاتشان از آنان به عمل مى‏ آوردند. ساختن بناهاى مجلل و بارگاه و گنبد و وقف اموال در این راه از جمله این تلاش هاست. در دوره صفویه و قاجاریه، بعضى از جهانگردانى که به ایران آمده و از قم عبور کرده‏ اند، در سفرنامه‏ هاى خود امامزادگان قم را وصف نموده و حتى در پاره‏اى از آن‏ها در تعداد امامزادگان افراط کرده‏ اند.
 
6- پرورش علماى بزرگ در شهر قم
یکى دیگر از برکات فاطمه معصومه علیها السلام، پرورش عالمان و اندیشمندان بزرگ در این شهر مى ‏باشد که به نام بعضى از آنان اشاره مى ‏شود:
 
- على بن حسین بن بابویه قمى، پدر شیخ صدوق یا صدوق اول;
- محمد بن على بن بابویه قمى، معروف به شیخ صدوق و نویسنده نزدیک به 300 کتاب در اصول و فروع;
- محمد بن حسن صفار، از یاران نزدیک امام حسن عسکرى علیه السلام;
- احمد بن اسحاق قمى، وکیل امام عسکرى علیه السلام در قم و سازنده مسجد معروف امام به دستور آن حضرت;
- احمد بن ادریس قمى، از محدثان شیعى;
- زکریا بن آدم، از اصحاب امام رضا علیه السلام;
- ابوعبدالله محمد بن خالد برقى، ادیب، محدث و نویسنده کتاب‏هاى مهمى همچون: التنزیل و التعبیر، کتاب العلل، کتاب یوم و لیله (3) ;
- احمد بن محمد بن خالد برقى، منسوب به برقرود قم و نویسنده کتاب‏هاى فراوانى همچون: المحاسن، کتاب التبلیغ و الرساله، کتاب التراحم و التعاطف، و سایر تالیفات وى که به ده‏ها جلد بالغ مى‏ شود (4) ;
- على بن ابراهیم قمى، مفسر معروف;
- خواجه نصیر الدین طوسى جهرودى معروف به استاد البشر و از افتخارات جهان اسلام;
- صدر المتالهین شیرازى، که آثار برجسته فلسفى از جمله: اسفار اربعه، شواهد الربوبیه، شرح کافى و... را پدید آورد;
- ملا عبد الرزاق لاهیجى، فیلسوف وحکیم نامدار شیعه در قرن 11 و صاحب کتاب‏هاى شوارق الالهام و گوهر مراد;
- حاج ملا مهدى قمى نراقى، نویسنده جامع السعادات;
- میرزا ابوالقاسم قمى (میرزاى قمى)، صاحب قوانین و داراى کرامات بى شمار.
و صدها عالم و دانشمند و شاعر و وزیر و مورخ و رجال علمى و مردان سیاست و وزارت از این خطه ظهور نموده‏ اند که تفصیل آن در جاى خود بیان شده است. (5)

7- حوزه علمیه قم
یکى دیگر از برکات مزار مقدس بانوى دو عالم، حضرت معصومه علیها السلام در شهر قم، رونق گرفتن حوزه علمیه مى‏ باشد. تاریخ این کانون علم و فقاهت‏ به قرن‏ها قبل بر مى ‏گردد. ابراهیم بن هاشم قمى، سعد بن عبدالله قمى، احمد بن اسحاق قمى، على بن بابویه قمى و ده‏ها محدث و عالم شیعى از اوایل قرن سوم هجرى به بعد، زمینه گسترش علم و ادب و حدیث را در این شهر ایجاد کرده بودند. این حوزه علمى کم و بیش تداوم داشت و ترویج علم در این شهر همچنان در طول تاریخ ثمرات پربارى به همراه همانا بهشت داراى هشت در است که یکى از آن درها مخصوص مردم قم است. آنان شیعیان برگزیده ما در میان سایر شهرها هستند. خداوند ولایت و محبت ما [اهل بیت] را با طینت آنان عجین کرده است.
 
مى ‏آورد تا آنکه مرحوم میرزاى قمى عالم جلیل القدر عصر قاجار، به این شهر روى آورد و به حرکت علمى این دیار شتاب بخشید.
 
هجرت ملاصدرا فیلسوف نامى شیعه به قم چهره دیگرى به این حرکت داد. سکونت مرحوم فیض کاشانى در قم و تاسیس مدرسه فیضیه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام، رشد فکرى و فضاى علمى این شهر را دگرگون نمود.
 
این رشد علمى همچنان رو به بالندگى بود تا در سال 1315 شمسى مرحوم شیخ عبدالکریم حائرى پرچمدار علم و فضیلت از اراک به قم آمده و روحى تازه به کالبد این کانون فقاهت و معنویت دمید. اقبال آیت الله العظمى بروجردى رحمه الله به قم، فعالیت‏هاى فرهنگى واجتماعى را در این شهر تسریع نموده و همچنین ورود مراجع و دانشمندان بزرگ شیعى و همراهى آنان با حرکت ‏حوزه علمیه در شکوفائى آن نقش به سزایى داشت.
 
امروزه به برکت معنوى حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، مجمع بزرگى از مراجع، آیات عظام و فقیهان و مجتهدان در این شهر نورانى و ملکوتى ایجاد شده است که مورد توجه جهانیان مى ‏باشد.
 
هم اکنون خیل عظیمى از طلاب و دانش پژوهان علوم اسلامى در این حوزه مقدسه به تحصیل و تدریس اشتغال دارند که با زعامت مراجع تقلید و تدبیر مدیریت‏ حوزه علمیه قم برنامه ریزى ‏هاى خاصى براى توسعه و بارور نمودن هرچه بیشتر علوم اسلامى و تخصصى نمودن آن در حال انجام است که آینده روشن و بالنده ‏ترى را نوید مى‏دهد. لازم به ذکر است این زمانى مى‏ رسد که از قم علم و دانش به دیگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى ‏شود، تا جایى که این شهر اسوه و الگوى شهرهاى دیگر گشته و هیچ کس در روى زمین باقى نمى ‏ماند که از قم به او بهره‏ هاى علمى و دینى نرسد تا آنکه زمان ظهور حجت‏ خدا و قائم ما فرا رسد.
 
رونق علمى شهر قم را امام صادق علیه السلام ده‏ها سال قبل از ورود حضرت معصومه علیها السلام به شهر قم، پیش بینى کرده و فرموده بود: «زمانى مى‏ رسد که از قم علم و دانش به دیگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى ‏شود، تا جایى که این شهر اسوه و الگوى شهرهاى دیگر گشته و هیچ کس در روى زمین باقى نمى ‏ماند که از قم به او بهره‏ هاى علمى و دینى نرسد تا آنکه زمان ظهور حجت‏خدا و قائم ما فرا رسد» . (6)
 

8- انقلاب اسلامى ایران
از مهم‏ترین ویژگى‏ هاى شهر قم و آثار و برکات حضرت معصومه علیها السلام تشکیل هسته‏هاى مرکزى انقلاب اسلامى ایران در این نقطه حساس کشور مى‏باشد. شهر قم بستر قیام و انقلاب و پرورشگاه بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران است.
 
اکثر حوادث انقلاب اسلامى با این شهر مرتبط بوده است و البته به وقوع چنین حادثه‏اى در شهر قم در گفتار ائمه اطهار علیهم السلام نیز اشاره شده است و روایت معروف حضرت کاظم علیه السلام در این مورد، قابل انطباق با انقلاب اسلامى ایران است. مطمئنا اگر انقلاب با عظمت اسلامى - که از شهر قم ریشه گرفته و موج آن تمام نقاط عالم را تحت تاثیر قرار داد - مصداق منحصر به فرد این گفتار زیبا نباشد، حتما یکى از مصادیق آن خواهد بود; چرا که ویژگى ‏هاى مورد ستایش امام هفتم علیه السلام دقیقا در مورد رهبر و مردم ایران صادق مى ‏باشد. آن ویژگى ‏ها عبارتند از:
 
1- رهبر آنان مردى از اهل قم است.
2- رهبر آنان مردم را به سوى حق مى‏ خواند.
3- پیروان و طرفداران او اراده و استقامتى قوى و آهنین دارند.
4- خستگى در آنان راه ندارد.
5- طوفان‏هاى حوادث آنان را متزلزل نمى ‏کند.
6- توکل بر خدا دارند.
7- به خاطر پارسایى پیروزند.
 
متن روایت چنین است که امام موسى کاظم علیه السلام فرمود: «رجل من اهل قم یدعوا الناس الى الحق، یجتمع معه قوم کزبر الحدید، لاتزلهم الریاح العواصف و لا یملون من الحرب و لایجبنون و على الله یتوکلون والعاقبة للمتقین; مردى از اهل قم [به پا مى‏خیزد و] مردم را به حق فرا مى‏خواند. گروهى به یارى او بر مى ‏خیزند که مانند قطعه ‏هاى آهن هستند، تندبادها [ى حوادث و مشکلات] آنان را متزلزل نمى‏ کند و از جنگ خسته نمى ‏شوند و نمى ‏ترسند و بر خدا توکل مى ‏کنند. پیروزى نهایى از آن پرهیزکاران است‏» . (7)
 
این نوشتار را با کلامى از حضرت امام خمینى رحمه الله - که به این شهر افتخار میکرد - به پایان میبریم:
 
«قم حرم اهل بیت است. قم مرکز علم است. قم مرکز تقواست. قم مرکز شهادت و شهامت است. از قم علم به همه جهان صادر شده است و میشود و از قم شهادت به همه جا صادر می‏شود. قم شهرى است که در آن ایمان و علم و تقوا پرورش یافته، و... از زمان ائمه اطهار علیهم السلام مورد توجه اسلام بوده است، و از قم تقوا، شجاعت، شهامت، و همه فضایل به همه‏ جا صادر میشد و صادر خواهد شد.
 
علمایى که در قم ، من ادراک کرده ‏ام، کسانى بودند که در دنیا نمونه بودند، در علم و در تقوا و من امیدوارم که ادامه پیدا کند این علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله علیه‏» . (8)

منابع:

1) ماهنامه کوثر، ش‏9، ص‏73 و 74 با اختصار.
2) همان، ش‏12، ص‏65 و 66. با اختصار.
3) رجال نجاشى، ص‏335.
4) همان، 76.
5) براى اطلاعات بیشتر به «تاریخ مذهبى قم‏» مراجعه شود.
6) بحارالانوار، ج‏60، ص‏213.
7) همان، ج‏57، ص‏216.
8) صحیفه امام، ج 13، ص‏165.

احیای شب عاشورا در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها

مدیر تبلیغات و ارتباطات آستان مقدس قم به تشریح برنامه‌های حرم مطهر و مسیر حرکت دسته‌های عزاداری در تاسوعا و عاشورای حسینی پرداخت.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد صادقی آرمان اظهار داشت: خادمان کریمه اهل‌بیت در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی، پذیرای شیفتگان و ارادت‌مندان خاندان عصمت و طهارتند.

او به مسیر حرکت دسته‌های عزاداری و ورودی و خروجی‌های تعیین شده برای آنها اشاره کرد و گفت:‌ هیئت‌های عزاداری که از سمت خیابان امام خمینی(ره)،‌ نیروگاه،‌ شاه ابراهیم(ع) و... حرکت می‌کنند، می‌توانند از مسیر میدان شهید مطهری، پل شادمان، ورودی درب 22 صحن جوادالأئمه(ع) درب 21 مسجد اعظم وارد حرم شده و پس از عزاداری از مسیر درب 20 خارج شوند.

مدیر کل تبلیغات و ارتباطات آستان مقدس قم  افزود: دسته‌های عزاداری که از سمت بلوار امین، خیابان صفائیه، خیابان انقلاب، خیابان شهید طالقانی و...، حرکت می‌کنند، می‌توانند از مسیر درب شماره 3 صحن امام رضا(ع) وارد حرم مطهر شده و پس از عزاداری وسوگواری از درب شماره 5 خارج شوند.

او با اشاره به اختصاص درب‌های ورودی‌ 14، 15، 16، 17،‌ 18، 19، 22، 23 و 24 برای خانواده‌ها، اظهار داشت:‌ در تاسوعا و عاشورای حسینی ورودی‌های 1، ‌5، ‌8، 9 و 10 نیز ویژه آقایان و ورودی‌های 6 و 7 ویژه خواهران در نظر گرفته شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین صادقی درباره اقامه نماز ظهر تاسوعا و عاشورای حسینی اظهارداشت: در ظهر تاسوعا و عاشورای حسینی، نماز جماعت در صحن صاحب‌الزمان(عج)، صحن فاطمی(ضلع شرقی حرم) و میدان آستانه اقامه می‌شود؛ همچنین در مسجد اعظم و شبستان امام خمینی(ره) نیز نماز جماعت ویژه برادران اقامه می‌گردد.

او با اشاره به مسدود بودن صحن امام هادی علیه‌(ع) (عتیق) به دلیل ساخت و ساز،‌ اظهار داشت: در تاسوعا و عاشورای حسینی درب مدرسه علمیه فیضیه از میدان آستانه به سمت صحن جوادالأئمه(ع) حرم مطهر به روی برادران باز می‌باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین صادقی در پایان به برگزاری آیین احیای شب عاشورا در حرم مطهر اشاره و اظهار داشت:‌ ‌در شب عاشورای حسینی مراسم احیای این شب با برگزاری آیین‌های محفل انس با قرآن و عترت و عزاداری و سوگواری از ساعت 1 بامداد در شبستان امام خمینی(ره) حرم مطهر برگزار می‌گردد.

دختری از جنس نور

اول ذیعقده روز تولد حضرت معصومه (س) به نام «روز ملی دختران » نامگذاری گردیده است. ضمن تبریک این روز گرامی به همه دختران سرزمین سبز اسلامیمان، امیدواریم این نامگذاری، منشأ ارزشمندی برای توجه، تفکر، تصمیم سازی و اقدامات پرخیر و پربرکت برای این بخش مهم و سرنوشت ساز از جامعه ما باشد.

نام حضرت معصومه، فاطمه است. در کتاب های روایی و تاریخی نیز، از آن حضرت با عنوان فاطمه بنت موسى بن جعفر (ع) یاد شده است،[1] امّا صدها سال است که آن حضرت با این لقب مشهور هستند،[2] و این لقب نزد ایرانیان تبدیل به اسم برای ایشان شده است.

حضرت معصومه (س)، معصوم به معنایی که در مورد پیامبران و امامان به کار می رود نبوده، امّا ایشان دارای طهارت روح و کمالات معنوی بالایی بودند، به گونه ای که به زائرانش وعده بهشت داده شده است.[3]
لازم به ذکر است که عصمت امر نسبی است. با توجه به روایاتی که در شأن و منزلت حضرت معصومه وارد شده است،[4] می توان مرتبه ای از عصمت – نه در حد ائمه- برای ایشان قائل شد. این مسئله در حق چنین بانویی بعید به نظر نمی رسد؛ چرا که این حد از عصمت به معنای دوری از گناه در زندگی عالمان بزرگ نیز فراوان مشاهده می شود.

 

 

براستی که حضرت معصومه علیها سلام همچون جده اش حضرت زهرا سلام الله علیه در معیارهای ارزشی اسلام یکه تاز عرصه ها و در علم و کمالات و قداست گوی سبقت را از دیگران ربوده بود. وی تافته ای ملکوتی و جدا بافته و ساختار وجودی او از دیگران ممتاز بود.همان گونه که پیامبر (ص) در شان حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود:‌ «فداها ابوها» : (پدرش به فدایش باد)، حضرت موسی بن جعفر علیه السلام نیز در شان حضرت معصومه علیها سلام فرمود: «فداها ابوها»حضرت معصومه علیها سلام همنام حضرت فاطمه زهراست دراین نام رازها نهفته است. یکی از رازها این بود که در علم و عمل از رقبای خود پیشی گرفته و دیگر این که از ورود شیعیان به آتش دوزخ جلوگیری می نماید.

 

همچنین از نظر کمالات علمی و عملی بی نظیر است دیگر این که گرچه مرقد مطهرش آشکار است و همانند مرقد مطهر حضرت زهرا سلام الله علیها مخفی نیست ولی مطابق مکاشفه ای که برای بعضی از اولیای خدا روى داده امام باقر یا  امام  صادق علیهم السلام فرمودند: «کسی که مرقد حضرت معصومه علیها سلام را زیارت کند به همان مقصودی نایل خواهد شد که از زیارت قبر حضرت زهرا سلام الله علیها نایل می شود. از دیگر مشابهت های حضرت معصومه علیها سلام به حضرت زهرا فداکاری ایشان در راه اثبات ولایت بود زیرا حضرت معصومه علیها سلام نیز آن چنان تلاش کرد که جان خود را فدا نمود و به شهادت رسید.

 

 

یعنی حضرت معصومه علیها سلام نیز با کاروانی از حجاز به سوی خراسان برای دیدار چهره عظیم ولایتمداران عصر یعنی برادرش حضرت رضا علیه السلام حرکت کرده تا یار و یاور او باشد ولی در مسیر هنگامی که به سرزمین ساوه رسید دشمنان خاندان نبوت در یک جنگ نابرابر بستگان و برادرش را به شهادت رساندند و با ریختن زهر در غذایش او را مسموم ساختند که بیمار شد و به قم آمد و پس از شانزده روز سکونت در قم به شهادت رسید

همان گونه که حضرت زهرا سلام الله علیها با استدلالهای متین و استوار، حقانیت ولایت حضرت علی علیه السلام را تبیین می کرد، حضرت معصومه علیها سلام نیز چنین بود. روایاتی که از آن حضرت نقل شده غالباً درباره امامت و ولایت علی علیه السلام است که با اثبات ولایت او ولایت امـامـان معصوم نیز ثابت می شود.

برای نمونه حضرت معصومه با چند واسطه از حضرت زهرا نقل می کنند که فرمود: پیامبر در شب معراج به بهشت رفت و بر روی پرده ای در قصر بهشت دید که چنین نوشته شده: «لااله الا الله محمدا رسوله علی ولی القوم» : (معبودی جز خدای یکتا و بی همتا نیست محمد رسول خدا و علی ولی و رهبر مردم است) و بر روی پرده درگاه قصر دیگری نوشته شده است: «شیعت علی هم الفائزون» (شیعیان علی رستگارند).نیز با چند واسطه از رسول خدا (ص) نقل می کند که فرمود:‌«الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا»: آگاه باشید! کسی که با حب آل محمد از دنیا برود شهید از دنیا رفته است).

 

 

یکی از روایات او که با چند واسطه به حضرت زهرا سلام الله علیها می رسد این است که:‌حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: آیا سخن رسول خدا را فراموش کرده اید که در روز عید غدیر خم فرمود: هر کس من مولا و رهبر اویم علی هم مولا و رهبر او است و نیز به علی فرمود:‌ نسبت تو به من همانند نسبت هارون برادر موسی به موسی (ع) است.به این ترتیب می بینیم حضرت معصومه علیها سلام عالمه محدثه آل طه بود و قدم به جای پای حضرت زهرا سلام الله علیها گذاشت و همچون او در عرصه  جهاد و تلاش برای اثبات حق کوشید تا جایی که جانش را فدای ولایت نمود و شهد شهادت نوشید.

شخصیت های بزرگ دین ارج و منزلت بسیار والایی برای حضرت معصومه علیها سلام  قائل بودند و هستند و او را با حضرت زهرا سلام الله علیها مقایسه می کنند.

 

-------------------------

[1]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج ‏2، ص 267، چاپ اول، نشر جهان، تهران، 1378 ق.
[2]. ر. ک: مجلسی، بحار الانوار، ج 106، ص 168,
[3]. عاملى، شیخ حر، وسائل‏الشیعة، ج 14، ص 576، ح 94
[4]. ر. ک: حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 14، ص 576، ح 19850 و 19851

حرم حضرت معصومه سلام الله علیها چه زمانی بنا شد؟

حضرت، معصومه(س) دختر گرامی امام هفتم شیعیان حضرت موسى بن جعفر (ع) است که در اول ذیقعده سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه متولد شد.

مادر مکرمه ایشان حضرت نجمه خاتون (س) است. در سال ٢٠٠ هجرى قمرى در پى اصرار و تهدید مأمون عباسى سفر تبعید گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون این که کسى از بستگان و اهل بیت خود را همراه خود بیاورند راهى خراسان شدند.

پس از دفن حضرت معصومه (س) در قم ، موسى بن خزرج سایبانى از بوریا بر فراز قبر شریفش قرار داد تا این که حضرت زینب فرزند امام جواد (ع) به سال ٢٥٦ هجرى قمرى اولین گنبد را بر فراز قبر شریف عمه بزرگوارش بنا کرد. پس از آن در طول سالیان دراز تا امروز مرقد مطهر ایشان همواره مورد توجه و احترام شیعیان و ارادتمندان بوده و بارها تجدید بنا شده و توسعه و تکمیل یافته است. امروزه حرم مطهر دارای ضریح، گنبد، رواق ها، ایوان ها ،صحن ها، گلدسته هاو....بسیار زیبایی است.

سیر تاریخی هریک ازبناهای حرم به شرح زیر است:

مرقد مطهر

در سال ۶۰۵ هجرى به دستور «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ ترین استاد کاشى ساز آن زمان «محمد بن ابى طاهر کاشى قمى» کار ساخت و پرداخت کاشى هاى متنوع مرقد را شروع کرد و بعد از هشت سال، در سال ۶۱۳ کاشى هاى آن آماده گردید و کار گذاشته شد. اخیراً در سال ۱۳۷۷ شمسى مرقد مطهر به شکل جدید که آمیخته اى از کاشى و سنگ است تجدید بنا شد و همچنین دیواره هاى داخلى با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.

ضریح:

در سال ۹۶۵ هجرى شاه طهماسب صفوى، در چهار طرف مرقد ضریحى آجرى آراسته به کاشی هاى هفت رنگ و کتیبه هاى معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذى باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.

در سال ۱۲۳۰ هجرى قمرى فتحعلى شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحى که از نقره ضریح سابق و نقره هاى موجود در خزانه ساخته شده بود به جاى آن نصب گردید.

این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سال هاى متمادى روى مرقد حضرت باقى بود تا این که در سال ۱۳۶۸ هجرى شمسى به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحى را با ظرایف و شاهکارهاى هنرى ویژه اى به جاى آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز تربت نورانى حضرت برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسى اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت.

رواق ها:

محدوده هاى نزدیک تر به ضریح مطهر را رواق می گویند. حرم مطهر دارای چهار رواق است:

۱- رواق بالاسر که محوطه بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر است و با آیینه کارى و گچکارى هاى بسیار زیبا آراسته شده است.

۲- رواق دارالحفاظ که محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر است.

۳- رواق آینه (شهید بهشتى) که در بخش زنانه و پایین پاى حضرت (س) واقع است.

۴- رواق پیشرو که محوطه بین مسجد طباطبایى تا ضریح مطهر است.

صحن ها:

حرم مطهر دارای سه صحن است:

۱- صحن نو (اتابکى):

این صحن زیبا داراى چهار ایوان شمالى، جنوبى و شرقى و غربى است: ایوان شمالى آن ورودى از میدان آستانه و ایوان جنوبى ورودى از طرف قبله و ایوان شرقى ورودى از خیابان ارم و ایوان غربى همان ایوان آینه است در هر کدام از این ایوان هاى یاد شده ظرایف و آثار هنرى، معمارى خاصى به کار رفته است. این صحن آز آثار (میزرا على اصغر خان صدر اعظم) است که از سال ۱۲۹۵ هجرى قمرى تا سال ۱۳۰۳ بناى آن طول کشیده است.

۲- صحن عتیق (قدیم)

صحن عتیق (واقع در شمال روضه مبارکه) اولین صحنى است که در این بارگاه مبارکه بنا شده، این صحن را چهار ایوان زیبا فرا گرفته است. ایوانى با عظمت در جنوب که همان ایوان طلا (ورودى صحن به روضه مطهره) مى باشد و ایوانى در شمال که ورودى فیضیه به صحن را تشکیل مى دهد که ساختمان نقاره خانه روى آن بنا شده است و ایوانى در غرب که ورودى مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ایوان ورودى صحن عتیق به صحن نو واقع است. این صحن و ایوان هاى اطراف آن را «شاه بیگى» همسر شاه اسماعیل صفوى در سال ۹۲۵ هجرى قمرى بنا نمود. از سال ۱۳۷۷ نیز تعمیرات اساسى در این صحن و مقابر اطراف شروع شده است که همچنان ادامه دارد.

۳- صحن صاحب الزمان

این صحن با بیوتات متعلق به آن در مساحتی حدود ۸ هزار متر مربع با چهار جهت ورودی، در سال ۱۳۸۱ شروع و در سال ۱۳۸۴ افتتاح گردید. (ورودی شرقی "شبستان امام خمینی" ، ورودی غربی "پل آهنچی" ، ورودی شمالی "بست مسجد اعظم" ، ورودی جنوبی "خیابان جدیدالاحداث". دیواره های اطراف این صحن منقوش به کتیبه های قرآنی با خطوط بنائی و کوفی در ساختار و طرح جدید با ترکیبی از سیمان سفید و آجر است.

گلدسته ها:

۱-گلدسته های ایوان طلا:

در دو طرف این ایوان در صحن عتیق، گلدسته هایی پوشیده از کاشی گرهی به صورت مارپیچ (به بلندی ۴۰/۱۷ متر از سطح بام و قطر ۵۰/۱متر) ساخته شده است که بین پیچ ها، اسامی مبارک: «الله»، «محمد»، «على» به خط کوفی نوشته شده است که در بالای آنها زیر مقرنس کتیبه ای قرار دارد، که سقف آن "ان الله و ملائکته یصلون ... " است.

این مأذنه ها به دستور «محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال ۱۲۸۵ هجرى قمرى، طلا کارى شد.

در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی تعمیرات دیگری بر روی این گلدسته ها صورت گرفت و سر گلدسته ها طلاکاری شد.

۲-گلدسته هاى ایوان آینه:

برفراز پایه هاى دو طرف ایوان دو مأذنه است که، از بلندترین بناهاى آستانه مى باشد.

ارتفاع آنها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح صحن ۸۰/۴۲ متر و محیط آن ۳۰/۳ متر می باشد. در بالاى مأذنه ها کتیبه اى با پهناى حدود یک متر دیده مى شود که متن آن در یکى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم» و در دیگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشى گرهى است که در میان آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود.

بانی آنها، امین السلطان و معمار، استاد حسن معمار قمی می باشد و کاشی کاری گلدسته های مذکور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تعویض شده است.

۳-گلدسته های صحن بزرگ:

در صحن بزرگ (نو یا اتابک) روبروی ایوان آیینه قرار دارند. پوشش آنها، کاشی گرهی هشت ضلعی متساوی است. روی چهار ضلع این گلدسته ها نامای مبارک «الله»، «محمد»، «على» از بالا به پایین ۴ مرتبه نوشته شده است.