احکام|رؤیت هلال ماه

استهلال و رؤیت هلال ماه از جمله موضوعاتی است که هم زمان با شنیدن نام ماه مبارک رمضان به اذهان می آید و مردم از همدیگر سئوال می کنند که آیا هلال رؤیت خواهد شد؟ ماه مبارک چند روز است؟ و آنچه بیشتر در این زمینه مورد گفتگو قرار داشته است اختلاف نظر مراجع عظام نسبت به اول ماه بوده است.

علت اختلاف نظر مراجع نسبت به اول ماه:

اختلاف در موضوع اول ماه، مانند دیگر فروعات احکام، امری طبیعی و عادی می باشد و در واقع، به اختلاف در مبانی آن بزرگواران باز می گردد. بر این اساس در اینجا به صورت مختصر مبانی آنان را بیان خواهیم نمود:

1.شکل رؤیت هلال:

- گروهی قائل به رؤیت با چشم غیر مسلح می باشند،مانند: حضرات آیات: خویی، سیستانی، وحید، اردبیلی، مکارم و صافی.

- گروه دیگر رؤیت با چشم مسلح (دوربین یا تلسکوپ) را نیز معتبر میدانند، مانند:حضرات آیات: خامنه ای، بهجت، فاضل، جوادی آملی و نوری.

2. نقش افق:

- گروهی معتقدند: اشتراک در شب - اشتراک در شب، عبارت است از این که مقداری از شب را با هم شریک باشند؛ مثلا در یک نقطه، 5 دقیقه به طلوع مانده باشد و در نقطه دیگر، از غروب خورشید گذشته باشد - در تمامی نقاطی که در محل رؤیت در شب مشترک اند، اول ماه ثابت میگردد، حضرات آیات: خویی، تبریزی، فاضل، وحید و نوری.

- گروهی بر این باورند که مناطق هم افق و افق های نزدیک به هم، اگر در شهری اول ماه ثابت شود، برای مردم شهر دیگر فایده ندارد؛ مگر آن که دو شهر به هم نزدیک باشند یا انسان بداند که افق آن ها یکی است، مانند حضرات آیات: امام خمینی، خامنه ای، اراکی، سیستانی، زنجانی، مکارم، گلپایگانی و بهجت.

---

نظر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای درباره اثبات رؤیت هلال  وراه ثابت شدن اول ماه

همانطور که مى‌دانید، وضعیت هلال در آخر یا اول ماه به یکى از حالت‌هاى زیر است:

لطفاً بیان فرمایید کدام یک از حالات سه گانه فوق را مى‌توان براى تعیین اول ماه به حساب آورد؟

ج: در هر سه فرض، رؤیت هلال براى اثبات حلول ماه قمرى جدید از شبى که پس از رؤیت است کفایت مى‌کند.

آیا رؤیت تصویر هلال ماه با استفاده از دوربین CCD و انعکاس نور و بازخوانى اطلاعات ضبط شده توسط رایانه، براى اثبات اول ماه کفایت مى‏کند؟

ج: رؤیت با وسیله، فرقى با رؤیت به طریق عادى ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤیت محفوظ باشد. پس رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رایانه که درآن صدق عنوان رؤیت معلوم نیست محل اشکال است.

اگر هلال ماه شوال در یک شهر دیده نشود، ولى تلویزیون و رادیو از حلول آن خبر دهند، آیا کافى است یا تحقیق بیشترى واجب است؟

ج: اگر مفید اطمینان به ثبوت هلال گردد یا صدور حکم به هلال از طرف ولى فقیه باشد، کافى است و نیازى به تحقیق نیست.

اگر تعیین اول ماه رمضان و عید سعید فطر به علت عدم امکان رؤیت هلال اول ماه به سبب وجود ابر در آسمان یا اسباب دیگر، ممکن نباشد و سى روز ماه شعبان یا ماه رمضان کامل نشده باشد، آیا براى ما که در ژاپن زندگى مى‏کنیم، جایز است که به افق ایران عمل کرده و یا به تقویم اعتماد کنیم؟ وظیفه ما چیست؟

ج: اگر اول ماه از طریق رؤیت هلال حتى در افق شهرهاى مجاورى که اتحاد افق دارند، و یا از طریق شهادت دو فرد عادل و یا از طریق حکم حاکم ثابت نشود، باید احتیاط کرد تا اول ماه ثابت شود.

آیا اتحاد افق در رؤیت هلال شرط است یا خیر؟

ج: بلى شرط است.
مقصود از اتحاد افق چیست؟

اگر روز بیست و نهم ماه در تهران و خراسان عید باشد، آیا براى افرادى هم که در شهرى مانند بوشهر مقیم هستند، جایز است افطار کنند؟ با توجه به اینکه افق تهران و خراسان با افق بوشهر یکى نیست.

ج: به‌طور کلّى اگر اختلاف بین افق دو شهر به مقدارى باشد که با فرض رؤیت هلال در یکى، هلال در دیگرى قابل رؤیت نباشد، رؤیت آن در شهرهاى غربى براى مردم شهرهاى شرقى که احتمال رؤیت در آن به‌طور قطع و یقین منتفى باشد، کفایت نمى‌کند.

اگر بین علماى یک شهر راجع به ثبوت هلال یا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آنها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آنها در استدلال خود مطمئن باشد، وظیفه واجب مکلّف چیست؟

ج: اگر اختلاف دو بیّنه به‌صورت نفى و اثبات باشد، یعنى یکى مدعى ثبوت هلال و دیگرى مدعى عدم ثبوت آن باشد، این اختلاف موجب تعارض دو بینه و تساقط هر دو است، و وظیفه مکلّف این است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن یا روزه گرفتن به آنچه که مقتضاى اصل است، عمل نماید. ولى اگر بین ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به این صورت که بعضى از آنها مدعى رؤیت هلال باشند و بعضى دیگر مدعى عدم مشاهده آن، قول کسانى که مدعى رؤیت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعى براى مکلّف است و باید از آن متابعت کند، و همچنین اگر حاکم شرعى حکم به ثبوت هلال نماید، حکم وى حجت شرعى براى همه مکلفین است و باید از آن پیروى کنند.

اگر شخصى هلال ماه را ببیند و بداند که رؤیت هلال براى حاکم شرع شهر او به هر علتى ممکن نیست، آیا او مکلّف است که رؤیت هلال را به حاکم اطلاع دهد؟

ج: اعلام بر او واجب نیست مگر آنکه ترک آن مفسده داشته باشد.

همانگونه که مى‏دانید اکثر فقهاى بزرگوار پنج راه براى ثبوت اول ماه شوال در رساله‏هاى عملیه خود بیان کرده‏اند که ثبوت نزد حاکم شرع در ضمن آنها نیست، بنا بر این چگونه بیشتر مؤمنین به مجرد ثبوت اول ماه شوال نزد مراجع، روزه خود را افطار مى‏کنند؟ شخصى که از این راه اطمینان به ثبوت هلال پیدا نمى‏کند، چه تکلیفى دارد؟

ج: تا حاکم حکم به رؤیت هلال نکرده، مجرد ثبوت هلال نزد او، براى تبعیّت دیگران از وى کافى نیست، مگر آنکه اطمینان به ثبوت هلال حاصل نمایند.

اگر ولى امر مسلمین حکم نماید که فردا عید است و رادیو و تلویزیون اعلام کنند که هلال در چند شهر دیده شده است، آیا عید براى تمامى نواحى کشور ثابت مى‏شود یا فقط براى شهرهایى که ماه در آنها دیده شده و شهرهاى هم افق با آنها، ثابت مى‏گردد؟

ج: اگر حکم حاکم شامل همه کشور باشد، حکم او شرعاً براى همه شهرها معتبر است.

آیا کوچکى هلال و باریک بودن و اتصاف آن به خصوصیات هلال شب اول، دلیل بر این محسوب مى‏شود که شب قبل شب اول ماه نبوده، بلکه شب سى‏ام ماه قبلى بوده است؟ اگر عید براى شخصى ثابت شود و از این راه یقین پیدا کند که روز قبل عید نبوده، آیا قضاى روزه روز سى‏ام ماه رمضان را باید به جا آورد؟

ج: مجرد کوچکى و پائین بودن هلال یا بزرگى و بالا بودن و یا پهن یا باریک بودن آن دلیل شرعى شب اول یا دوم بودن نیست، ولى اگر مکلّف از آن علم به چیزى پیدا کند باید به مقتضاى علم خود در این زمینه عمل نماید.

آیا استناد به شبى که در آن ماه به‌صورت قرص کامل است (شب چهاردهم) و اعتبار آن به عنوان دلیل براى محاسبه اول ماه جایز است تا از این راه وضعیت یوم الشک معلوم شود که مثلاً روز سى ام ماه رمضان است و احکام روز ماه رمضان بر آن مترتب شود، مثلاً بر کسى که این روز را بر اساس بیّنه روزه نگرفته، حکم به وجوب قضاى روزه شود و کسى هم که به دلیل استصحاب بقاى ماه رمضان روزه گرفته، برى‏ء الذمّه باشد؟

ج: امر مذکور حجت شرعى بر آنچه ذکر شد، نیست، ولى اگر مفید علم به چیزى براى مکلّف باشد، واجب است که طبق آن عمل نماید.

آیا استهلال در اول هر ماه واجب کفایى است یا احتیاط واجب؟

ج: استهلال فى‌نفسه واجب شرعى نیست.

آیا اول ماه مبارک رمضان و آخر آن با رؤیت هلال ثابت مى‏شود یا با تقویم، هرچند ماه شعبان سى روز نباشد؟

ج: اول یا آخر ماه رمضان با رؤیت شخص مکلّف یا با شهادت دو فرد عادل یا با شهرتى که مفید علم است یا با گذشت سى روز و یا به وسیله حکم حاکم ثابت مى‏شود.

اگر تبعیت از اعلام رؤیت هلال توسط یک دولت جایز شد، و آن اعلام معیارى علمى براى ثبوت هلال سرزمین‌هاى دیگر را تشکیل دهد، آیا اسلامى بودن آن حکومت شرط است، یا اینکه عمل به آن حتى اگر حکومت ظالم و فاجر هم باشد، ممکن است؟

ج: ملاک در این مورد، حصول اطمینان به رؤیت در منطقه‏اى است که نسبت به مکلّف کافى محسوب مى‏ شود.

نظرحضرت آیت الله العظمی سیستانی درباره اثبات رؤیت هلال و ثابت شدن اول ماه

اول ماه به چهار چیز ثابت مى‏شود:

اول: آنکه خود انسان ماه را ببیند.

دوم: عدّه‏اى که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى‏شود، بگویند ماه را دیده‏ایم. و همچنین است هر چیزى که بواسطه آن یقین پیدا شود، یا اطمینان از یک منشأ عقلائى پیدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده‏ایم، ولى اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، اول ماه ثابت نمى‏شود. و همچنین است اگر انسان یقین یا اطمینان به اشتباه آنها داشته باشد، یا شهادت آنان مبتلا به معارض ـ یا در حکم معارض ـ باشد، مثلاً اگر گروه زیادى از مردم شهر استهلال نمایند ولى بیش از دو نفر عادل کسى دیگر ادعاى رؤیت ماه را نکند، یا آنکه گروهى استهلال کنند و دو نفر عادل از میان آنان ادعاى رؤیت کنند، و دیگران رؤیت نکنند، حال آنکه دو نفر عادل دیگر در میان آنها باشد که در دانستن جاى هلال، و در تیز بینى مانند آن دو عادل اول باشند و آسمان صاف باشد و مانع احتمالى از دیدن آن دو نباشد، در اینچنین موارد اول ماه به شهادت دو عادل ثابت نمى‏شود.

چهارم: سى روز از اول ماه شعبان بگذرد که بواسطه آن اول ماه رمضان ثابت مى‏شود، و سى روز از اول ماه رمضان بگذرد که بواسطه آن، اول ماه شوال ثابت مى‏شود.

- اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمى‏شود، مگر این که از حکم او، یا ثابت شدن ماه نزد او، اطمینان به دیده شدن ماه حاصل شود.

ـ اول ماه با پیشگوئى منجّمین ثابت نمى‏شود، مگر این که انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند.

ـ بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمى‏شود که شب پیش، شب اول ماه بوده است. و همچنین اگر ماه طوق داشته باشد دلیل نمى‏شود که شب دوّم باشد.

ـ اگر ماه رمضان براى کسى ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه بعد ثابت شود که شب پیش اول ماه بوده، باید روزه آن روز را قضا نماید.

ـ اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، در شهرهاى دیگر که در افق با او متّحد مى‏باشند اول ماه نیز ثابت مى‏شود، و مقصود از اتّحاد افق در اینجا آن است که اگر در شهر اول ماه دیده شود در شهر دوم اگر مانعى مانند ابر نباشد، دیده مى‏شود، و این در موردى اطمینان آور است که شهر دوم اگر غرب شهر اول است در خط عرض نزدیک به آن باشد، و اگر در شرق آن است به اضافه به نزدیکى در خط عرضى، تفاوت زیادى در خط طول نداشته باشند.

ـ روزى را که انسان نمى‏داند آخر رمضان است یا اول شوال، باید روزه بگیرد، ولى اگر در اثناء روز بفهمد که اول شوال است، باید افطار کند.

ـ اگر زندانى نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید، ولى اگر بتواند گمان قویتر پیدا کند، نمى‏تواند به گمان ضعیف‏تر عمل نماید، و باید سعى و کوشش تمام در تحصیل قویترین احتمال داشته باشد، و اگر هیچ راهى نبود از قرعه به عنوان آخرین راه استفاده کند اگر موجب قوت احتمال شود، و اگر عمل به گمان ممکن نباشد، باید یک ماهى را که احتمال مى‏دهد ماه رمضان است روزه بگیرد، ولى باید آن ماه را در نظر داشته باشد، پس چنانچه بعد بر او معلوم شود که ماه رمضان پس از آن بوده، چیزى بر اونیست، ولى اگر معلوم شود که قبل از ماه رمضان بوده باید روزه‏هاى ماه رمضان را قضا نماید.

نظرحضرت آیت الله العظمی وحیدخراسانی درباره اثبات رؤیت هلال  و ثابت شدن اوّل ماه

ـ اوّل ماه به چند چیز ثابت مى شود:

(اوّل) آن که خود انسان ماه را ببیند.

(دوم) عدّه اى که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى شود بگویند ماه را دیده ایم، و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن یقین یا اطمینان پیدا شود.

(سوم) دو مرد عادل بگویند که در یک شب ماه را دیده ایم، ولى اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، اوّل ماه ثابت نمى شود، و همچنین اگر قابل تصدیق نباشند، مثل این که آسمان صاف باشد و عدّه استهلال کنندگان زیاد باشند و غیر از این دو دیگران هر چه دقت کنند نبینند.

(چهارم) سى روز از اوّل ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن اوّل ماه رمضان ثابت مى شود، و سى روز از اوّل ماه رمضان بگذرد که به واسطه آن اوّل ماه شوّال ثابت مى شود.

ـ ثبوت اوّل ماه به حکم حاکم شرع محلّ اشکال است.

ـ اوّل ماه به قول منجّمین ثابت نمى شود، ولى اگر انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند، باید به آن عمل نماید.

ـ بلند بودن ماه و دیر غروب کردن آن، دلیل نمى شود که شب پیش، شب اوّل ماه بوده است، ولى اگر پیش از ظهر ماه دیده شود آن روز اوّل ماه محسوب مى شود، و ثبوت اوّل ماه به طوق داشتن ماه محلّ اشکال است.

ـ اگر اوّل ماه رمضان براى کسى ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه بعد ثابت شود که شب پیش اوّل ماه بوده، باید روزه آن روز را قضا نماید.

ـ اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود، در شهرهاى دیگر ـ چه دور باشند چه نزدیک، چه در افق متّحد باشند یا نه ـ در صورتى که در شب مشترک باشند ثابت مى شود.

ـ اوّل ماه به تلگراف ثابت نمى شود، مگر انسان بداند که تلگراف بر اساس حجّت شرعیه بوده است.

ـ روزى را که انسان نمى داند آخر ماه رمضان است یا اوّل شوّال، باید روزه بگیرد، ولى اگر پیش از مغرب بفهمد که اوّل شوّال است باید افطار کند.

ـ اگر زندانى راهى براى ثبوت ماه رمضان نداشته باشد، باید به گمان از هر طریقى که میسّر است عمل نماید، و اگر آن هم ممکن نباشد هر ماهى را که احتمال مى دهد ماه رمضان است روزه بگیرد صحیح است، ولى باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهى که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد، و اگر بعد از آن روشن شود که آنچه را که گمان کرده یا اختیار کرده ماه رمضان نبوده، چنانچه معلوم شود ماه رمضان قبل از آن ماه بوده، کفایت مى کند، و اگر معلوم شود بعد از آن بوده باید قضا نماید.

نظرحضرت آیت الله شبیری زنجانی درباره اثبات رؤیت هلال  و ثابت شدن اول ماه‌

اول ماه به چهار چیز ثابت مى‌شود:

اول: آن که خود انسان ماه را ببیند یا از جهتى براى انسان یقین حاصل شود.

دوم: آن که از جهتى براى انسان یا نوع مردم اطمینان حاصل شود؛ مثلًا عده‌اى بگویند ماه را دیده‌ایم، ولى اگر براى شخص انسان برخلاف متعارف اطمینان حاصل شود، به گونه‌اى که براى نوع مردم در آن شرایط، اطمینان حاصل نمى‌شود، نمى‌تواند به اطمینان خود اعتماد کند.

سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب، ماه را دیده‌ایم، و به جهتى، اطمینان نوعى به اشتباه آنها نباشد؛ بنابراین اگر هوا صاف باشد و جماعت زیادى استهلال کرده باشند ولى تنها دو نفر گواهى به رؤیت هلال دهند اعتبارى به شهادت آنها نیست.

چهارم: سى روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت مى‌شود، و سى روز از اول ماه رمضان بگذرد که به واسطه آن اول ماه شوال ثابت مى‌شود.

ثبوت ماه با حکم حاکم، محل اشکال است؛ بلى اگر موجب اطمینان شود (به تفصیلى که در مسأله قبل گذشت) کافى است.

- اول ماه با پیشگویى منجّمین ثابت نمى‌شود ولى اگر از گفته آنان یقین یا اطمینان براى خود انسان یا نوع مردم حاصل شود باید به آن عمل نماید، البته اگر اطمینان شخصى بر خلاف اطمینان متعارف مردم باشد معتبر نیست.

بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمى‌شود که شب پیش، اول ماه بوده است؛ بلى اگر ماه پیش از ظهر دیده شود آن روز، اول ماه محسوب مى‌شود، و اگر ماه، طوق داشته باشد علامت این است که آن شب، شب‌دوم ماه است، بنابراین اگر‌ احتمال دهیم که ماه در شب یا روز قبل قابل رؤیت بوده و به جهتى مثلًا ابرى بودن هوا، دیده نشده، و در شب بعد ماه طوق داشته باشد آن شب، شب دوم به حساب مى‌آید، ولى اگر یقین داشته باشیم که در شب و روز قبل چنانچه هوا صاف هم مى‌بود امکان رؤیت ماه نبوده، طوق داشتن ماه در شب بعد، کفایت نمى‌کند.

اگر اول ماه رمضان براى کسى ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه بعد ثابت شود که شب پیش، اول ماه بود، باید روزه آن روز را قضا نماید.

اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، براى مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن که دو شهر به هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکى است، یا بداند که اگر در شهر اول ماه دیده شود، در شهر دوم هم ماه دیده مى‌شود.

- اول ماه به تلگراف ثابت نمى‌شود، مگر انسان بداند که تلگراف از روى شهادت دو مرد عادل یا از راه دیگرى بوده که شرعاً معتبر است.

- روزى را که انسان نمى‌داند آخر ماه رمضان است یا اول شوال باید روزه بگیرد، ولى اگر در اثناء روز بفهمد که اول شوال است باید افطار کند.

- اگر زندانى نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید و اگر آن هم ممکن نباشد هر ماهى را که احتمال مى‌دهد ماه رمضان است روزه بگیرد، صحیح است، ولى باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهى که روزه گرفته دوباره یک ماه روزه بگیرد.

 

نظر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی درباره اثبات رؤیت هلال و راه اثبات اول ماه

. اول ماه به پنج چیز ثابت می‎شود:

اول ـ آن که خود انسان ماه را ببیند.

دوم ـ آن که عده‎ای که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا می‎شود، بگویند ماه را دیده‎ایم، و هم چنین است هر چیزی که به واسطه آن یقین پیدا شود.

سوم ـ آن که دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده‎ایم به شرط این که صفت ماه را برخلاف یکدیگر نگویند و قول آنها قابل تصدیق باشد، پس اگر برخلاف هم صفت ماه را بگویند یا هوا ابر باشد و یا اگر آسمان صاف باشد هیچ کس غیر از دو نفر نبیند کفایت نمی‎کند.

چهارم ـ آن که سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت می‎شود، و سی روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه شوال ثابت می‎شود.

پنجم ـ آن که حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم که تقلید او را نمی‎کند، باید به حکم او عمل نماید. ولی کسی که می‎داند حاکم شرع اشتباه کرده نمی‎تواند به حکم او عمل نماید.

اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی‎شود ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید.

بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی‎شود که شب پیش شب اول ماه بوده است.
اگر اول ماه رمضان برای کسی ثابت نشود و روزه نگیرد، چنان چه دو مرد عادل بگویند: شب پیش، ماه را دیدیم، باید روزه آن روز را قضا نماید.

بعید نیست کفایت رؤیت ماه در هر محلی برای سایر نقاط.

اول ماه به « تلگرام » ثابت نمی‎شود، مگر این که انسان بداند که اگر « تلگرام » از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

روزی را که انسان نمی‎داند آخر رمضان است یا اول شوال، باید روزه بگیرد ولی اگر پیش از مغرب بفهمد که اول شوال است باید افطار کند.

اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید. و اگر آن هم ممکن نباشد، هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است ولی باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد.

نظر حضرت آیت الله العظمی فیاض درباره اثبات رؤیت هلال و راه اثبات اول ماه

اول ماه از پنج راه ثابت مى‏شود:

اول: آنکه خود انسان ماه را با چشم غیر مسلح ببیند یا به تواتر ثابت شود.

دوم: عده زیادى که از گفته آنان یقین یا اطمینان حاصل شود، بگویند ماه را دیده‏اند البته با درنظرگرفتن صفات شهود وحالات آنان از جهت راستگویى ودروغگویى واشتباه وعدم آن وشرایط جوّى ووسایل علمى جدید ومحاسبات نجومى اگرچه اینها در اثبات رؤیت ماه کافى نیست، ولى اگرموافق با ادعاى شهود باشد، مى‏تواند شکهاى باطنى را از بین ببرد وتأکید بیشترى در اطمینان انسان‏بوجود آورد، کما اینکه اگر وسایل جدید ومحاسبات نجومى مخالف ادعاى شهود باشند سبب سلب ‏اطمینان گردیده وایجاد شک مى‏کنند.

سوم: اگر سى روز از اول ماه شعبان بگذرد، اول ماه رمضان ثابت مى‏شود، چون ماه قمرى بیشتراز سى روز نیست، و اگر سى روز از اول ماه رمضان بگذرد، اول ماه شوال ثابت مى‏گردد.

چهارم: بیّنه که دو مرد عادل شهادت بدهند در شب، ماه را دیده‏اند بشرط آنکه قراینى نباشد که به‏دروغ یا خطاى آنان پى برده شود، مثلاً چنانچه دو مرد عادل در میان عده زیادى که همه مى‏توانند درصورت وجود هلال آن را ببینند ادعاى رؤیت کنند، در حالى که بقیه مردم با قدرت بینایى مشابه‏نتوانسته رؤیت نمایند و یا شهادت آن دو از جهت جا و وضع طبیعى و حجم و مقدار نور ماه باهم ‏اختلاف داشته باشد در این دو صورت اطمینان از گفته آنان سلب مى‏شود.

پنجم: بنابراظهر حاکم شرع جامع الشرایط حکم کند که اول ماه است، در اینصورت هیچکس‏حق مخالفت ندارد اگرچه مقلد او نباشد، مگر آنکه بدانند که حاکم، جامع الشرایط نیست یا در حکم ‏اشتباه نموده است، و اگر مکلف بداند که دو شاهد، عادل نیستند ولى حاکم به عدالت آنان مطمئن‏باشد، واجب است که از حاکم متابعت نماید تا زمانى که نداند ماه داخل نشده است.

اول ماه به شهادت زنان ثابت نمى‏شود و همچنین به شهادت یک مرد عادل به اضافه‏قسم او، یا به پیشگویى منجمین و یا به شهادت دو مرد عادل که به رؤیت ماه شهادت نداده باشند، ثابت‏نمى‏شود. اگر وسایل جدید علمى تأیید کنند که شب اوّل ماه است و در صورتى که ابر نباشد با چشم‏معمولى قابل رؤیت باشد و انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند، اول ماه ثابت مى‏شود.

طوق داشتن ماه یا بزرگى حجم وزیادى نور یا ظهور آن به مدت یک ساعت وغروب آن بعد ازشفق، علامت نمى‏شود که شب دوم ماه است اگرچه علامت است که ماه مدت طولانى مثلاً بیست‏وچهار ساعت یا کمتر یا بیشتر متولد شده است، ولى اگر پیش از ظهر روز سى‏ام، ماه دیده شود آن‏ روز، اول ماه حساب مى‏شود، ولى اگر بعد از ظهر دیده شود، علامت آن است که فردا اول ماه است. اگرماه در شهرى دیده شود، براى شهرهایى که در افق یکسان هستند ثابت مى‏شود، بلکه در تمام شهرها اگرچه در افق یکسان نباشند ثابت مى‏شود.

اگر در افق مانعى مانند ابر وغبار باشد که نتوانند ماه را ببینند واین حالت تا چند ماه ‏ادامه پیدا کند، باید هر ماه را سى روز در نظر بگیرند مگر آنکه بدانند ناقص است، پس اگر سى روزبگذرد، باید براى ماه رمضان روزه بگیرند و بعد از سپرى شدن سى روز از ماه رمضان، اوّل شوّال ثابت ‏مى‏شود.

اگر اسیر یا زندانى نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید و الا باید احتیاط کند چنانچه موجب عسر و حرج نشود، و گرنه مى‏تواند به اندازه‏اى که عسر و حرج دفع شود احتیاط را ترک نماید.

استفتاء:

هیچگاه اول ماه در شهر کابل به خاطر آلودگی هوا قابل رؤیت نیست. همه ساله در اول و آخر ماه رمضان بین پیروان مذاهب تشیع وتسنن اختلاف به وجود می آید. دیوان عالی کشور با رویکرد فقه حنفی همیشه از عربستان پیروی می کند وبرخی از ائمه مساجد شیعه از ایران متابعت می کنند. سئوال اینجاست که ما کارمندان دولت آیا در روزی که دولت افغانستان عید اعلام میکند وعلماء شیعه روزه اعلام میکنند، تکیلف ما چیست؟ درحالی که ما به خاطر حفظ مظاهر وحدت ملی در برنامه عید دولت باید شرکت کنیم.

جواب:شما اگر اطمینان پیدا کردید به ثبوت هلال شوال وظیفه تان افطار است واگر نه باید روزه را بگیرید ویا سفر نمائید.

 

نظر حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی  درباره اثبات رؤیت هلال و راه ثابت شدن اوّل ماه
اوّل ماه به پنج چیز ثابت مى شود:

اوّل: آن که خود انسان ماه را ببیند.

دوم: عدّه اى که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى شود، بگویند: «ماه را دیده ایم» و همچنین است هر طریقى که به واسطه آن یقین یا اطمینان به اوّل ماه پیدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگویند: «در شب ماه را دیده ایم» ولى اگر صفت ماه را برخلاف یکدیگر بگویند یا شهادت آنان خلاف واقع باشد، مثل این که بگویند: «داخل دایره ماه طرف افق بوده»، اوّل ماه ثابت نمى شود; امّا اگر در تشخیص بعضى از خصوصیّات اختلاف داشته باشند، مثل آن که یکى بگوید: «ماه بلند بود» و دیگرى بگوید: «بلندنبود»، با گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود.

چهارم: سى روز از اوّل ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه رمضان ثابت مى شود و سى روز از اوّل رمضان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه شوّال ثابت مى شود.

پنجم: حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است.

اگر حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است، کسى که از او تقلید نمى کند نیز، باید به حکم او عمل نماید; ولى کسى که مى داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمى تواند به حکم او عمل نماید.

اوّل ماه با پیشگویى منجّمین ثابت نمى شود، ولى اگر انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند، باید به آن عمل نماید.

بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمى شود که شب پیش از آن، شب اوّل ماه بوده است.

اگر اوّل ماه رمضان براى کسى ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند: «شب پیش ماه را دیده ایم»، باید روزه آن روز را قضا نماید.

اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود، براى مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن که آن دو شهر به هم نزدیک باشند یا انسان بداند که افق آنها یکى است.

اوّل ماه با تلگراف و مانند آن ثابت نمى شود مگر آن که دو شهرى که از یکى به دیگرى تلگراف کرده اند، نزدیک یا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف، خبرى بر اساس حجّت شرعیّه; مانند حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

انسان باید روزى را که نمى داند آخر رمضان یا اوّل شوّال است، روزه بگیرد، ولى اگر پیش از مغرب بفهمد که اوّل شوّال است، باید افطار کند.

اگر زندانى نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان خود عمل نماید و اگر آن نیز ممکن نباشد، هر ماهى را که روزه بگیرد صحیح است; و بنابر احتیاط واجب باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهى که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد، ولى اگر بعد به اوّل ماه گمان پیدا کرد، باید به آن عمل نماید.

 

نظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی درباره اثبات رؤیت هلال وراه ثابت شدن اوّل ماه

اوّل ماه از پنج طریق ثابت مى شود:

1ـ دیدن ماه با چشم، امّا دیدن با دوربین و وسایل دیگرى از این قبیل کافى نیست.

2ـ شهادت عدّه اى که از گفته آنها یقین پیدا شود (هر چند عادل نباشند، همچنین هر چیزى که مایه یقین گردد).

3ـ شهادت دو مرد عادل، ولى اگر این دو شاهد صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، یا نشانه هایى بدهند که دلیل بر اشتباه آنهاست به گفته آنها اوّل ماه ثابت نمى شود.

4ـ گذشتن سى روز تمام از اوّل ماه شعبان که اوّل ماه رمضان با آن ثابت مى شود، یا گذشتن سى روز تمام از اوّل ماه رمضان که اوّل ماه شوال ثابت مى شود (البتّه این در صورتى است که اوّل ماه قبل مطابق همین طریق ثابت شده باشد).

5ـ حکم حاکم شرع، به این صورت که براى مجتهد عادلى اوّل ماه ثابت شود و سپس حکم کند که آن روز اوّل ماه است، در این صورت پیروى از او بر همه لازم است، مگر کسى که یقین به اشتباه او دارد.

ـ اوّل ماه به وسیله تقویمها و محاسبات منجّمین ثابت نمى شود، هرچند آنها اهل اطّلاع و دقّت باشند، مگر این که از گفته آنها یقین حاصل گردد، همچنین بلند بودن ماه و دیر غروب کردن آن دلیل بر این نمى شود که شب قبل شب اوّل ماه بوده است.

اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود براى شهرهاى دیگر که با آن نزدیک است کافى است و همچنین شهرهاى دور دستى که افق آنها باهم متّحد است، همچنین اگر در بلاد شرقى ماه دیده شود براى کسانى که در بلاد غربى نسبت به آنها باشند کافى است (مثل این که اوّل ماه در مشهد ثابت شود مسلّماً براى کسانى که در تهران هستند کافى است ولى عکس آن کفایت نمى کند).

اگر اوّل ماه رمضان ثابت نشود روزه واجب نیست، ولى اگر بعداً ثابت شود که آن روزى را که روزه نگرفته اوّل ماه بوده باید آن را قضا کند.

روزى را که انسان شک دارد آخر رمضان است یا اوّل شوّال باید روزه بگیرد، امّا اگر در اثناء روز ثابت شود که اوّل شوّال است باید افطار کند هر چند نزدیک مغرب باشد.

هرگاه شخص زندانى نتواند به ماه رمضان یقین پیدا کند باید به گمان خود عمل نماید و آن ماه را که بیشتر احتمال مى دهد که ماه رمضان است روزه بگیرد و اگر گمان براى او حاصل نشود هر ماهى را که روزه بگیرد صحیح است، ولى احتیاط واجب آن است که اگر زندان او ادامه یابد در سال آینده نیز همان ماه را روزه بگیرد.

 

نظرحضرت آیت الله العظمی نوری همدانی درباره اثبات رؤیت هلال و راه ثابت شدن اول ماه

اول ماه به پنج چیز ثابت می شود:
وری همدانی

اول: آنکه خود انسان ماه را ببیند.

دوم: عده ای که از گفته آنان یقین پیدا می شود، بگویند ماه را دیده ایم. و همچنین است هر چیزی که به واسطه آن یقین پیدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم، ولی اگر صفت ماه را برخلاف یکدیگر بگویند و یا آسمان صاف باشد و جمعیت زیادی با دقت تمام برای دیدن ماه اجتماع کنند و نبینند در این صورت که احتمال عقلانی برای اشتباه آن دو نفر هست بگویند، اول ماه ثابت نمی شود. اما اگر در تشخیص بعض خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آنکه یکی بگویدماه بلند بود و دیگری بگوید نبود به گفته آنان اول ماه ثابت می شود.

چهارم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت می شود و سی روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه شوال ثابت می شود.

پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم تقلید او را نمی کند، باید به حکم او عمل نماید. ولی کسی که می داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمی تواند به حکم او عمل نماید.

اول ماه با پیشگوئی منجمین ثابت نمی شود. ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید.

بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی شود که شب پیش شب اول ماه بوده است.

اگر اول ماه رمضان برای کسی ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند که شب پیش ماه را دیده ایم، باید روزه آن روز را قضا نماید.

اگر در شهری اول ماه ثابت شود، در شهرهای دیگر چه دور باشند چه نزدیک در افق متحد باشند یا نه همین قدر که در شب بودن آن شب متل مکه و کراچی یا لندن و کابل نه مثل تهران و واشنگتن اشتراک داشته باشند ثابت می شود.

اول ماه به تلگراف ثابت نمی شود، مگر انسان بداند که تلگراف از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

روزی را که انسان نمی آخر رمضان است یا اول شوال، باید روزه بگیرد. ولی اگر پیش از مغرب بفهمد که اول شوال است باید افطارکند.

اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید. و اگر آن هم ممکن نباشد، هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است، و بنابر احتیاط واجب باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد ولی اگر بعد گمان پیدا کرد باید به آن عمل نماید.

 

نظرحضرت آیت الله العظمی سبحانی درباره اثبات رؤیت هلال وراه ثابت شدن اول ماه

اول ماه به پنج چیز ثابت مى شود:


اول: آن که خود انسان ماه را ببیند.

دوم: عده اى که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى شود، بگویند ماه را دیده ایم. و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن یقین یا اطمینان پیدا شود.

سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم و در خصوصیات ماه اختلاف نداشه باشند، اما اگر در تشخیص بعضى خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آنکه یکى بگوید ماه بلند بود و دیگرى بگوید نبود، به گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود.

چهارم: سى روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت مى شود و سى روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه شوّال ثابت مى شود.

پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.


هرگاه هوا ابرى باشد، و یا صاف باشد و دیگران نیز به دیدن ماه اقدام کنند ولى هیچ کس جز این دو نفر مدعى رؤیت نباشند در این دو صورت به قول دو عادل نیز ماه ثابت نمى شود و بعید نیست که اشتباه باصره بوده است.


اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسى هم که از او تقلید نمى کند، باید به حکم او عمل نماید. ولى کسى که مى داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمى تواند به حکم او عمل نماید.


اول ماه با محاسبات نجومى ثابت نمى شود. ولى اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید و اگر با محاسبات علمى امکان رؤیت هلال را نفى کنند ثبوت هلال با شهادت دو نفر عادل مشکل مى باشد. و احادیث مربوط به عدم حجیت قول منجم و... مربوط به محاسبات ظنى آن روز بوده و ارتباطى به محاسبات علمى امروز ندارد.


بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمى شود که شب پیش، شب اول ماه بوده است.


اگر اول ماه رمضان براى کسى ثابت نشود و روزه نگیرد. چنانچه دو مرد عادل بگویند که شب پیش ماه را دیده ایم، باید روزه آن روز را قضا نماید.


اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، براى مردم شهر دیگر که به آن نزدیک است کفایت مى کند و همچنین شهرهاى دور دستى که افق آنها با هم متحد است و همچنین اگر ماه در بلاد شرقى مانند مشهد ـ دیده شود براى کسانى که در بلاد غربى هستند، کفایت مى کند. ولى رؤیت در بلاد غربى براى کسانى که در قسمت شرقى آن هستند کفایت نمى کند، مگر آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنهایکى است.


روزى را که انسان نمى داند آخر رمضان است یا اول شوال، باید روزه بگیرد ولى اگر پیش از مغرب بفهمد که اول شوال است، باید افطار کند.


اگر زندانى نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید. و اگر آن هم ممکن نباشد، هر ماهى را که روزه بگیرد صحیح است، و اگر زندان او ادامه یافت بنابر احتیاط واجب باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهى که روزه گرفت، دوباره یک ماه روزه بگیرد ولى اگر بعد گمان پیدا کرد باید به آن عمل نماید.

چند توصیه به دیابتی ها در ماه رمضان

افراد دیابتی که برای کنترل بیماری خود مجبور به استفاده از انسولین و داروهای خاص هستند، ممکن است در روزه‌دار‌ی‌های بلندمدت دچار یکی از این دو حالت غیرطبیعی در میزان قندخون شوند.پزشکان انگلیسی به افراد دیابتی که قصد روزه‌ گرفتن دارند توصیه می‌کنند تا گروهی از مواد خوراکی را مصرف کنند که به آرامی جذب بدن می‌شوند. این نوع مواد خوراکی از جمله میوه‌ها و سبزیجات می‌توانند میزان گلوکز خون را حتی در زمان روزه‌داری در سطح مناسبی نگه دارند.همچنین به افراد دیابتی توصیه می‌شود که سطح گلوکز خون خود را حتی بیش از روزهای عادی مرتب کنترل کنند و در صورت افت قندخون، سریعا روزه خود را بشکنند.

همچنین به افراد دیابتی توصیه می‌شود که هنگام افطار، روزه خود را با خرما و یک لیوان شیر یا آب باز کنند و مصرف میوه و سبزیجات را فراموش نکنند. علاوه بر این مصرف مقدار زیادی نوشیدنی‌های فاقد شکر برای پیشگیری از کم‌آبی بدن توصیه می‌شود.همچنین ضروری است افراد دیابتی پیش از شروع ماه رمضان با پزشک معالج خود مشورت کنند.

---

منبع:ایسنا

چرا در ایران رویت هلال مشکل است؟

تا چند روز دیگر ماه شعبان به پایان خواهد رسید و ماه مبارک رمضان ماه ضیافت الهی آغاز خواهد شد اما مثل سالهای قبل بحث استهلال این ماه به بحث روز جامعه تبدیل خواهد شد، حال این سوال در ذهن باقی می ماند که چرا در بین کشورهای اسلامی فقط در ایران رؤیت هلال ماه با مشکل مواجه است؟

مسأله رؤیت هلال و تشخیص روز اول ماه بر اساس موارد زیر مورد اتفاق یا اختلاف نظر فقها و دانشمندان شیعه و سنی قرار می گیرد:

1. آیا دیدن ماه باید حتماً با چشم غیر مسلح باشد یا دیدن با چشم مسلح با تلسکوپ و دوربین هم کفایت می کند؟

2. آیا اگر در شهر یا منطقه ای ماه دیده شد برای شهر ها و مناطق دیگر ماه ثابت می شود؟

3. در چه صورت به گزارش های رسیده درباره رؤیت هلال می توان اعتماد کرد؟

دقت و بحث و دیدگاه های متفاوت مراجع در همه این موارد، باعث به وجود آمدن نظرات مختلف و متعدد در اثبات رؤیت هلال یا عدم اثبات آن می شود. این تفاوت ها در بین فقهای اهل سنت نیز وجود دارد.

فقهای شیعه خود را مطیع قرآن، پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) می دانند و در زمان غیبت امام زمان (عج) با دقت در روایات و آیات، آنچه در توان دارند به کار می گیرند تا بتوانند احکام فقهی را از منابع موجود استخراج کنند. طبیعی است گاهی به دلیل عدم صراحت آیات و روایاتی، نتایجی که در این مسیر دشوار، حاصل شده با هم متفاوت باشد. علاوه بر این فقهای شیعه در ایران بر خلاف بسیاری از کشور های اسلامی، مستقل از حکومت به ابراز نظر فقهی خود می پردازند و خود را در مقابل خدا ملزم به رعایت آن می دانند و مقلدین آنها هم به تبع هر فقیهی، خود را ملزم به رعایت آنچه او از منابع به دست آورده است می دانند. بنا بر این در مواردی ممکن است بین فتاوای فقها اختلاف پیش آید که احادیث و آیات ما صراحتاً در آن مسئله اظهار نظر نکرده اند یا شرایط آن مسئله در روزگار ما عوض شده است. از جمله این موارد حکم رؤیت هلال اول ماه است که البته این تفاوت فتوا مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد.⁽¹⁾

از نظر فقه شیعه، اول ماه از چند راه ثابت می شود:

1_این که انسان خود ماه را ببیند.

2_ به هر واسطه ای برای او یقین حاصل شود.

3_دو مرد عادل بگویند که ماه را دیده اند.

4_ سی روز از اول ماه قبلی بگذرد.

5_ حاکم شرع حکم به اول ماه بودن کند.⁽²⁾

اما تفاوت هایی که گاهی در فتوای فقها در رؤیت هلال دیده می شود ناشی از این است که:

1_آیا دیدن ماه باید حتماً با چشم غیر مسلح باشد یا دیدن با چشم مسلح مثلاً با تلسکوپ و دوربین هم کفایت می کند؟ بعضی از فقها ء مقید هستند که رؤیت حتماً باید با چشم غیر مسلح باشد، اما بعضی دیگر رؤیت با دوربین و تلسکوپ و دیگر وسائل را نیز کافی می دانند.

2_در چه صورت به گزارش های رسیده درباره رؤیت هلال می توان اعتماد کرد؟

3_اگر در شهر یا منطقه ای ماه دیده شد برای چه شهر ها و مناطقی اول ماه ثابت می شود؟

بعضی از مراجع تقلید بر این عقیده اند که اگر ماه در شهری دیده شود تنها در آن شهر و شهرهایی که هم افق با آن باشند اول ماه ثابت می شود.⁽³⁾

بعضی دیگر بر آنند که اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که در شب با این شهر مشترک هستند (یعنی اول شب یکی آخر شب دیگری است) اول ماه ثابت می شود.⁽⁴⁾

اما گاهی اختلاف در رؤیت یا عدم رؤیت هلال ناشی از اختلاف در فتوی و نظرات فقهی نیست بلکه به تشخیص رؤیت یا عدم آن در خارج بر می گردد، به این معنا در بسیاری از موارد که مراجع تقلید شخصاً موفق به رؤیت هلال نشده اند با اعتماد به شهادت افراد عادل مورد اطمینان خود به اثبات اول ماه می رسند ولی این شهود از نظر سایر مراجع قابل اعتماد نیستند و همین باعث اختلاف نظر در رؤیت می شود.

 

همه این موارد باعث می شود که اگر مراجع و مقلدین آنها بخواهند به تکلیف شرعی خود عمل نمایند مجبور هستند به آنچه که برای آن حجت شرعی دارند عمل نمایند که همین باعث تفاوت هایی در عمل آنها می شود. از طرفی چون رؤیت هلال مسأله ای است که مورد ابتلاء همه مسلمان (که اکثریت مردم ایران را تشکیل می دهند) است اختلاف نظر در آن بسیار برجسته می شود و در اذهان عمومی انعکاس وسیع می یابد.

تفاوت فتواها مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد.⁽⁵⁾ اما علمای اهل سنت در مورد تشخیص اول ماه اهمیت بسیار زیادی به حکم حاکم می دهند. به طوری که عده ای از آنها به حکم حاکم اصالت داده و حجیّت را تنها از آنِ حکم حاکم دانسته اند و دیگر راه های اثبات هلال را در صورتى حجّت دانسته اند که حاکم آن را تأیید نماید.⁽⁶⁾ حکام آنها نیز که اغلب پادشاهان کشور های اسلامی هستند معمولاً روزی را به عنوان اول ماه مشخص می کنند. به همین دلیل با وجود اختلاف نظر های موجود در باره رؤیت هلال ماه هر روزی را که حاکم طبق هر معیاری به عنوان عید اعلام کند مورد قبول اکثر علما و مردم قرار می گیرد.

در بین علمای شیعه بعضی حکم حاکم را برای اثبات اول ماه کافی می دانند و بعضی آن را کافی نمی دانند.⁽⁷⁾ البته مقصود علمای شیعه از حاکم، مجتهد جامع الشرایط است نه سلطان کشور اسلامی. با این وجود در زمان کنونی که حکومت ایران زیر نظر مجتهد جامع الشرایط اداره می شود کمتر اتفاق می افتد که ولی فقیه به اول ماه بودن روزی حکم کند. و این به دلیل تمام نشدن حجت شرعی بر ایشان است. بله در صورتی که از راه دلیل شرعی بر ایشان مسلم شود که باید حکم کنند حتماً حکم خواهند کرد.

البته باید توجه داشت که رؤیت هلال یک فعل خارجی است و از قبیل تشخیص موضوع احکام است که هر فرد مکلفی (حتی اگر در مسائل فقهی مجتهد هم نباشد) می تواند شخصاً به تشخیص آن اقدام کند و به علم خود عمل نماید و نیازی به تقلید در این مسئله نیست. اما چون غالب مردم خود موفق به رؤیت هلال نمی شوند، از آنجا که به مرجع تقلید خود اطمینان کامل دارند در این مسأله بنا بر نظر ایشان عمل می کنند و همین باعث شده است که تصور شود که در این مسأله نیز حتماً باید از مرجع تقلید خود اطاعت کنند، در حالی که در چنین مسائلی نیاز به تقلید نیست و اگر از هر یک از راه های بیان شده برای انسان یقین حاصل شود که ماه رؤیت شده است، کافی است.⁽⁸⁾

---

منابع:

1_(نگاه کنید: اتحاد و اختلاف افقها، مجله فقه، شماره 2، سال 1373، ماه دی موجود در این آدرس:

http://www.shareh.com/persian/magazine/figh/02/02_08.htm)

2-(رجوع کنید: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی) ، ج 1، ص 959، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین، 1424، ق.)

3_(مثل آیت الله بهجت و سیستانی. رجوع کنید به: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی) ، ج 1، ص 962.)

4_(مثل آیت الله تبریزی و آیت الله خویی. رجوع کنید به همان.)

5_(نگاه کنید: اتحاد و اختلاف افقها، مجله فقه، شماره 2، سال 1373، ماه دی موجود در این آدرس:

http://www.shareh.com/persian/magazine/figh/02/02_08.htm)

6_( مقاله حکم حاکم به ثبوت هلال، مجله فقه، شماره 2. موجود در آدرس:

http://www.shareh.net/persian/magazine/figh/10/index_10.htm)

7_(رک: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی) ، ج 1، ص 961.)

8_(برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید: به مجله فقه، شماره 2، سال 1373، ماه دی موجود در این آدرس:

http://www.shareh.com/persian/magazine/figh/02/index_02.htm

غفوریان، محمد رضا، آغاز و انجام ماه های قمری، مجله فقه، شماره 10 موجود در این آدرس:

http://www.shareh.net/persian/magazine/figh/10/index_10.htm)

منبع: اسلام کوئست

با زخم معده هم می توان روزه گرفت

دکتر مهدی زبیری، با بیان اینکه زخم معده و زخم اثنی عشری و سوء هاضمه قابل کنترل و درمان بوده، افزود: در اینگونه افراد منعی برای گرفتن روزه وجود ندارد.

وی گفت: در این بیماران می توان داروهای تجویز شده را در ماه رمضان تعدیل و یا درمان آنها را به بعد از ماه رمضان موکول کرد تا این افراد بتوانند به راحتی در این ماه روزه بگیرند.

این فوق تخصص گوارش و کبد، افزود: در خصوص بیماران پیوند کبد نیز نمی توان تجویز به نگرفتن روزه کرد و این افراد بهتر است با مرجعه به پزشک معالج خود در این خصوص تصمیم گیری کنند.

زبیری تاکید کرد: روزه برای بسیاری از بیماران از جمله بیماران مبتلا به «کبد چرب» و «کرون» بسیار مفید نیز هست، زیرا در افراد مبتلا به «کبد چرب» روزه موجب کاهش وزن شده و تنظیم وضعیتی برای بدنی است که در ماه های دیگر سال به پرخوری پرداخته است.

به گفته این فوق تخصص گوارش و کبد افرادی که مبتلا به بیماریهای پیشرفته کبدی و سرطانی، سوء تغذیه شدید و همچنین بیماری های گوارشی پیشرفته هستند، باید از گرفتن روزه اجتناب کنند. 

منبع: پارسینه

هفت راهکار برای حضور قلب در نماز

 

1. بدست آوردن آنچنان معرفتى که دنیا را در نظر انسان کوچک و خدا را در نظر انسان بزرگ کند، تا هیچ کار دنیوى نتواند به هنگام راز و نیاز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف سازد.

2. توجه به کارهاى پراکنده و مختلف، معمولا مانع تمرکز حواس است و هر قدر انسان، توفیق پیدا کند که مشغله هاى مشوش و پراکنده را کم کند به حضور قلب در عبادات خود کمک کرده است.

3. انتخاب محل و مکان نماز و سایر عبادات نیز در این امر، اثر دارد، به همین دلیل، نماز خواندن در برابر اشیاء و چیزهایى که ذهن انسان را به خود مشغول مى دارد مکروه است و همچنین در برابر درهاى باز و محل عبور و مرور مردم، در مقابل آیینه و عکس و مانند اینها، به همین دلیل مساجد مسلمین هر قدر ساده تر و خالى از زرق و برق و تشریفات باشد بهتر است چرا که به حضور قلب کمک مى کند.

4. پرهیز از گناه نیز عامل مؤثرى است، زیرا گناه قلب را از خدا دور مى سازد و از حضور قلب مى کاهد.

5. آشنایى با معنى نماز و فلسفه افعال و اذکار آن، عامل مؤثر دیگرى است.

6. انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن چه در مقدمات و چه در اصل نماز نیز کمک مؤثرى به این امر مى کند.

7. از همه اینها گذشته این کار، مانند هر کار دیگر نیاز به مراقبت و تمرین و استمرار و پیگیرى دارد، بسیار مى شود که در آغاز انسان در تمام نماز یک لحظه کوتاه قدرت تمرکز فکر پیدا مى کند، اما با ادامه این کار و پیگیرى و تداوم آنچنان قدرت نفس پیدا مى کند که مى تواند به هنگام نماز دریچه هاى فکر خود را بر غیر معبود مطلقا ببندد.

 

"برگرفته از تفسیر نمونه"

دستورات مهم پیامبر صل الله علیه و آله و سلم برای ورود به ماه رمضان

حضرت امام رضا علیه السلام از پدر گرامی خود و او از پدران بزرگوارش، و آنان هم از امیرالمؤمنان امام علی علیه السلام نقل کرده اند که آن حضرت چنین فرمود: یکی از روزهای آخر ماه شعبان و در آستانهٔ رمضان پیامبر خدا صل الله علیه وآله وسلم، خطاب به ما، خطبهٔ مهمی خواند که مضمونش چنین است: 

۱-  ای مردم، ماه خدا، همراه برکت و رحمت و آمرزش گناهان به شما روی آورده است.

۲-  ماهی است که از همه ماه ها ارزشمندتر و با فضیلت‌تر است.

۳-  روزهایش ارزشمندترین روزهاست.

۴-  و شبهایش با فضیلت‌ترین شب هاست.

۵-  و ساعت هایش از همهٔ ساعت‌ها ارزشمند‌تر و ارجمندتر است.

۶-  ماهی است که شما به میهمانی خدا دعوت شده اید.

۷-  و خدا شما را در این ماه گرامی داشته است.

۸-  نفس‌ های شما در ماه رمضان تسبیح است.

۹-  و خوابتان عبادت خداست.

۱۰-  و عمل شما مورد قبول درگاه خداست.

۱۱-  و دعایتان در این ماه عزیز مستجاب است.

۱۲-  با نیت‌ های درست و دلهای پاک، خواسته هایتان را از خدا بخواهید.

۱۳-  و بخواهید که شما را در این ماه به گرفتن روزه توفیق دهد.

۱۴-  و نیز به تلاوت قرآن موفق سازد.

۱۵-  انسان شقی کسی است که در این ماه مورد بخشش و آمرزش خدا قرار نگیرد.

۱۶-  با گرسنگی و تشنگی این ماه، به یاد گرسنگی و تشنگی قیامت بفتید.

۱۷-  و به فقرا و محرومان صدقه بدهید.

۱۸-  در ماه رمضان به بزرگانتان احترام کنید.

۱۹-  و به کودکان و افراد کوچک تر، از هیچ محبتی دریغ نورزید.

۲۰-  در این ماه بیشتر صلهٔ رحم نمایید.

۲۱-  زبان خود را از گفتار ناپسند و زشت نگهدارید.

۲۲-  و از آنچه خدا بر شما حلال نکرده است، چشمانتان را ببندید.

۲۳-  و آن چه را که شنیدنش بر شما حلال نیست، گوش ننمایید.

۲۴-  و به یتیمان مهر و محبت کنید تا بر یتیمان شما مهرورزند.

۲۵-  و از گناهانتان توبه کنید.

۲۶-  به هنگام نماز، دو دست خود را به دعا به پیشگاه خدا بلند کنید.

۲۷-  چه آن که آن لحظه ‌ها بهترین لحظه هاست.

۲۸-  خداوند در آن لحظات با مهر و لطف بر بندگان می ‌نگرد.

۲۹-  و اگر از او درخواست کنند، جواب می ‌دهد.

۳۰-  و وقتی او را بخوانند، لبیک می ‌گوید.

۳۱-  و دعای آنان را اجابت می ‌کند.

۳۲-  ای مردم! جانتان در گروه اعمال شماست، با طلب مغفرت از خدا، آزادش کنید.

۳۳-  و شانه ‌های شما از وزر و وبال گناه و زشتی ‌های سنگینی می ‌کند، با سجده ‌های طولانی، آن وزر و وبال را سبک کنید.

۳۴-  بدانید که خداوند به عزت خود قسم یاد کرده است که نمازگزاران و سجده کننده گان را عذاب نکند.

۳۵-  ای مردم! هر کسی از شما روزه دار مؤمنی را افطار دهد، چنان است که گویا بنده ای را آزاد کرده، و خداوند از لغزش‌ های گذشته اش می ‌گذرد.

۳۶-  یکی عرض کرد! ای رسول خدا، همهٔ ما قدرت افطار دادن و سیر کردن شکم افراد را نداریم.

۳۷-  پیامبر فرمود: با پاره ی خرما، و مقداری آب، آتش را از خود دور کنید.

۳۸-  ای مردم! اگر کسی در این ماه اخلاق خودش را نیکو و اصلاح کند، جواز عبور از پل صراط برای او خواهد بود.

۳۹-  و آن کسی که در این ماه بر زیردستان خود آسان گرفته و سخت گیری نکند، خداوند حساب را بر او آسان می ‌گیرد.

۴۰-  و کسی که در این ماه مردم از شرش در امان باشند، خداوند در قیامت غضب خود را از او باز می دارد.

۴۱-  و کسی که یتیمی را نوازش نماید، در قیامت مورد نوازش خداوند خواهد بود.

۴۲-  و کسی که صله ی رحم کند، خداوند رحمتش را در قیامت بر او فرو می فرستد.

۴۳-  و کسی که قطع رحم کند، خداوند رحمتش را در قیامت از او دور دارد.

۴۴-  و کسی که یک نماز مستحبی به قصد اطاعت و بندگی به جا آورد، خداوند برآت آزادی از آتش جهنم را برای او صادر می ‌کند.

۴۵-  و کسی که یک واجب را انجام دهد ثواب هفتاد واجب به او داده می ‌شود.

۴۶-  و کسی که در این ماه بر من زیاد درود فرستد، خداوند کفهٔ میزان عمل نیک او را در قیامت سنگین می ‌کند.

۴۷-  و کسی که یک آیه در این ماه از قرآن تلاوت کند، پاداش یک ختم قرآن را خواهد داشت.

۴۸-  ای مردم، درهای بهشت در این ماه باز است، از خدا درخواست کنید که آن را بر روی شما نبندد.

۴۹-  و درهای جهم بر روی شما بسته است، از خداوند بخواهید که آن را بر روی شما نگشاید.

۵۰-  و شیطان در این ماه در غل و زنجیر است، از خداوند بخواهید که آن را بر شما مسلط نکند.

۵۱-  امیرالمؤمنین گفت: از جا برخاستم و عرض کردم: ای رسول خدا، کدام عمل در این ماه ارزشمند‌تر است؟

فرمود: ای ابالحسن، ارجمندترین عمل در رمضان آن است که انسان از آن چه خدا حرام کرده است، دوری جوید.

آن گاه گریه کرد. عرض کردم: چه چیزی باعث گریهٔ شما شد؟ 

فرمود: علی جان، گریهٔ من برای این است که در این ماه در حالی که به نماز ایستاده ای فرق سرت به دست شقی ‌ترین انسان شکافته می ‌شود، و محاسن شریف تو خضاب می ‌گردد.

امیرالمؤمنین عرض کرد: ای رسول خدا، آیا دین من سالم است؟ 

رسول خدا فرمود: آری، در سلامت کامل دینی قرار داری.

۵۲-  سپس فرمود: یا علی، قاتل تو، قاتل من است، و کسی که بر تو غضب کند بر من غضب کرده است.

۵۳-  و کسی که به تو دشنام دهد به من دشنام داده است، تو برای من به منزلهٔ جان من هستی، روح تو از روح من است و طینت تو از طینت من است.

۵۴-  خدای تبارک و تعالی، من و تو را آفرید و انتخاب کرد.

۵۵-  مرا برای نبوت و پیامبری، و تو را برای امامت امت اسلامی اختیار کرد، و هر کسی امامت تو را انکار کند، در حقیقت منکر نبوت من شده است.

---

منبع:

بحار/ ج۹۶/ص۱۵۷ و ۳۵۸؛ عیون أخبار الرضا/ ج۱/ص۲۹۵ 

150 گروه برای استهلال ماه مبارک رمضان

حجت الاسلام و المسلمین موحد نژاد در نشست خبری افزود: پیش بینی کارشناسان این است که هلال ماه رمضان دوشنبه (فردا) قابل رؤیت نیست و بنابراین چهارشنبه 19 تیر، اول ماه مبارک رمضان خواهد بود.

وی گفت: برای اطمینان از حلول ماه مبارک رمضان و همچنین برطرف شدن هرگونه تردید، استهلال سه شنبه (18تیر) نیز انجام خواهد شد.

عضو ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری خاطر نشان کرد: اگر نتیجه ای خلاف آنچه که در تقویم درج شده است، به دست آید از طریق ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری اطلاع رسانی خواهد شد.

منبع: واحد مرکزی خبر

آداب و سنن ماه رمضان چیست؟

ماه مبارک رمضان و گرفتن روزه در این ماه پر فضیلت، دارای آداب و شرایطی است که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. رؤیت هلال ماه

یکی از آداب ماه مبارک رمضان دیدن هلال این ماه شریف است. در کتاب «سنن النبی» به نقل از «تهذیب» شیخ طوسی(ره) ذکر شده است: آنچه از سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ثابت شده، این است که آن حضرت خود، متصدى رؤیت هلال ماه مبارک رمضان می شد.^[1]

2. افطار و سحری خوردن

خوردن افطار و سحری از سنت های ماه مبارک رمضان محسوب شده، تا جایی که در شریعت اسلام از «صوم وصال»؛ یعنی روزه ای که بدون خوردن افطار و سحری به روزه روز بعد متصل شود، نهی شده است.

شیخ مفید در کتاب مقنعه می فرماید: از آل محمد علیه السلام روایت شده است که «سحرى» خوردن مستحب است و لو با یک شربت از آب. سپس می فرماید: روایت شده که بهترین غذاى سحر «خرما» و «قاووت» است؛ زیرا رسول خدا در «سحرها» از آن میل می کرد.^[2]

در کتاب سنن النبى صلی الله علیه و آله و سلم روایاتی در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در باب افطار و سحری ذکر شده است که آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم وقتى مى‏خواست افطار کند، با حلوا، شیرینى، رطب، خرما، شیر، نان خیس شده و... افطار مى‏کرد و اگر هیچ کدام نبود با آب خنک افطار مى‏نمود.^[3]

نکته مهم در تناول افطار و سحری، حلال بودن آن است. در تفسیر روح البیان از بعضی از بزرگان نقل شده است که: "افطار بر لقمه حلال در نزد من از قیام شب و روز محبوب تر است و حرام است بر خورشید توحید که بر قلب بنده ای بتابد که در اندرونش لقمه حرام جای گرفته است. پس بر روزه دار لازم است که از غذای حرام اجتناب نماید؛ زیرا آن سمّ مهلک دین و سنت است".^[4]

3. کثرت نماز، دعا، استغفار و صدقه

کثرت نماز، دعا، استغفار، قرآن و صدقه از دیگر آداب این ماه مبارک است. در سنن النبی آمده است:

سید بن طاوس در کتاب «اقبال» از جزء دوم تاریخ نیشابورى روایتى نقل مى‏کند که: چون ماه مبارک رمضان فرا مى‏رسید، رنگ رخسار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تغییر مى‏کرد، و نماز خواندنش زیاد مى‏شد، و در دعا و درخواست از حق تعالى بسیار زارى و تضرع مى‏کرد، و از خدا ترسان بود.^[5]

در کتاب «فقیه» روایت شده است: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وقتى که ماه رمضان فرا مى‏رسید، تمامى اسیران را، آزاد مى‏کرد و به هر سائلى چیزى مى‏داد.^[6]

در کتاب کشف الاسرار آمده است: مصطفى صلی الله علیه و آله و سلم گفت: «من صام رمضان و قامه ایمانا و احتسابا غفر له ما تقدّم من ذنبه» گفت: هر که ماه رمضان روزه دارد و اندر شب وى قیام آرد، چنان که روزه فریضه داند و قیام سنّت، خداى عز و جل گناه گذشته وى بیامرزد‏.[]... [^7]

در خطبه شعبانیه آمده است: ... در وقت نماز دست به دعا بردارید که بهترین ساعتها است، خدا در آن نظر لطف به بندگان خود دارد به مناجات آنها پاسخ دهد و فریاد آنها را لبیک گوید و درخواست آنها را بدهد و دعاى آنها را مستجاب کند. ای مردم نفس شما در گرو کردار شما است، آن را به استغفار رها کنید. دوش شما از گناهان شما بار سنگینى دارد به طول سجود آن را سبک کنید و بدانید که خداى تعالى به عزت خود قسم خورده که نمازخوانان و ساجدان را عذاب نکند و آنها را روز قیامت به هراس دوزخ نیندازد ... هر که یک آیه قرآن در آن بخواند چون کسى باشد که در ماه هاى دیگر یک ختم قرآن بخواند... .^[8]

4. روزه اعضا و جوارح بیرونی و درونی

در بین آداب روزه، مهم ترین آن روزه اعضا و جوارح بیرونی و درونی است. در تفسیر جامع به نقل از کافى، فقیه و تهذیب، از محمد بن مسلم روایت شده است که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من فرمود: زمانى که روزه هستى، پس باید گوش، چشم، زبان، دست و پا و پوست بدن تو روزه دار باشد... .^[9]

امام صادق علیه السلام فرمود: روزه گرفتن، تنها به خویشتن دارى از نوشیدن و خوردن نیست. مریم مادر عیسى گفت: «من نذر کرده‏ام که براى خداى رحمان روزه باشم» یعنى، جز به ستایش خداى رحمان، دهان خود را باز نکنم. اگر روزه گرفتید، زبان خود را حفظ کنید. چشم خود را فرو بخوابانید. نزاع مکنید. حسد مورزید. رسول خدا شنید که یکى از بانوانش با دهان روزه خادم خود را دشنام مى‏دهد. فرمود تا برایش خوراکى حاضر کنند و بعد به آن خانم گفت: میل کنید. خانم گفت: من روزه دارم. رسول خدا به او گفت: «چه گونه روزه‏اى که خادم خود را دشنام مى‏دهى؟ روزه گرفتن فقط با دهان بستن از خوراک و آب نیست». امام فرمود: هر گاه روزه گرفتى و دهان خود را از نوشیدنى و خوردنى بستى، باید گوش و چشم تو نیز از حرام و ناشایسته بسته شود: بحث و جدل مکن. خادمت را با نیش زبان آزار مده. آرامش و وقارى که ویژه روزه‏دارى است، از دست مده. مبادا روز روزه‏ات مانند روزهاى دیگر باشد.^[10]

5. اهتمام ویژه به دهه آخر ماه مبارک رمضان

دهه آخر ماه مبارک رمضان، از ویژگی های خاصی برخوردار است. دو شب مهم قدر در آن قرار گرفته است، همچنین طبق سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم  دهه اعتکاف محسوب می شود.

در کتاب کافى از امام صادق علیه السلام روایت شده است: چون دهه آخر ماه مبارک رمضان مى‏رسید، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کمرش را محکم مى‏بست‏، و از نزدیکى کردن با زنانش احتراز مى‏کرد، شب زنده دارى مى‏نمود و خود را براى عبادت فارغ البال مى‏ساخت.^[11]

در کتاب «دعائم» از على علیه السلام روایت شده  است: رسول خدا دهه آخر ماه مبارک رمضان رختخواب خود را جمع مى‏کرد، و کمرش را براى عبادت محکم مى‏بست. و چون شب بیست و سوم فرا مى‏رسید، أهل بیت خود را بیدار نگه مى‏داشت. و به صورت هر کدام که خواب بر او غلبه می کرد آب مى‏زد که خوابش نگیرد. همین طور حضرت زهرا سلام الله علیها، هیچ یک از أهل خانه خود را نمى‏گذاشت که در آن شب بخوابند، و براى این که خوابشان نبرد، غذاى کمترى به آنان مى‏داد و از روز، خود را براى شب ‏زنده ‏دارى آماده مى‏کرد و مى‏فرمود: محروم است کسى است که از خیر این شب بى‏بهره بماند.^[12]

---

منابع:

[1] طباطبائی، محمد حسین، سنن النبی (ص)، فقهی، محمدهادی، ص 302،ح 343، کتاب فروشى اسلامیه ،تهران، چاپ هفتم، 1378ش.

[2] همان، ص 295، ح 333.

[3] همان، ص 294- 301.

[4]آلوسی، تفسیر روح البیان، ج 1،ص 296. قال ابو سلیمان الدارانی قدس سره لأن أصوم النهار و أفطر اللیل على لقمة حلال أحب الى من قیام اللیل و النهار و حرام على شمس التوحید ان تحل قلب عبد فی جوفه لقمة حرام و لا سیما فی وقت الصیام فلیجتنب الصائم أکل الحرام فانه سم مهلک للدین و السنة.

[5] طباطبایی، محمدحسین، سنن النبی، ص 300، ح 336.

[6] همان، ص 296، ح 335.

[7] میبدی، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج ‏1، ص 488 و 489.

[8] شیخ صدوق، امالى، کمره‏اى، ص 94 و 95.

[9] بروجردی،سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، ج 1، ص 300، انتشارات صدر، تهران، چاپ ششم، 1366ش.

[10] بهبودی، محمد باقر، گزیده کافى، ج ‏3، ص 134و 136، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ اول، 1363ش.

[11] طباطبائی، محمد حسین، همان، ص 301 و 302،ح 342.

[12] همان، ص 296، ح 336.

رمضان به چه معنى است و حقیقت آن چیست؟

رمضان در لغت به معنای شدّت حرارت، و حرارت سنگ، بر اثر شدّت حرارت خورشید آمده است. نیز گفته شده است که از «حرّ» گرفته شده که به معنای برگشت از بادیه به شهر می باشد. امّا در اصطلاح، رمضان نام ماه نهم از ماه هاى عربى و ماه روزه اسلامى و ماه نزول قرآن است. امام سجاد علیه السلام در توصیف ماه مبارک رمضان می فرماید: سپاس خداى را که از جمله آن راه های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد، ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهى که قرآن را در آن نازل کرد، براى هدایت مردم ... و مشخص شدن حق از باطل.

بنابراین، می توان گفت ماه مبارک رمضان، ماه طهارت و ماه تخلق به اخلاق الاهی است، و حقیقت و باطن آن عبارت است از رسیدن به لقای خداوند، آزادی از خود؛ آزادی از خود حیوانی، و تولد خود الاهی.

رمضان به معانی ذیل آمده است:

1. رمضان مشتق از «رَمَض» به معنای شدّت حرارت، و حرارت سنگ، بر اثر شدّت حرارت خورشید آمده است.⁽¹⁾ همچنین گفته شده که از «حرّ» گرفته شده که به معنای برگشت از بادیه به شهر می‌باشد.⁽²⁾ بنابر این وقتی گفته می‌شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] من الحزن؛ یعنی باطن آن مرد از غم و اندوه سوخت، یا وقتی گفته می شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] لِفُلان؛ یعنی براى فلانى اندوهگین شد، و همچنین وقتی گفته می شود، ارْتِمَاضاً [رمضتْ کبدُهُ؛ یعنی کبد او تباه شد؛ مثل این که گونه‏اى بیمارى آن را مى‏سوزاند.⁽³⁾

2. «رمضان» از «رمیض»، به معناى ابر و باران در پایان‏ چلّه‌ی تابستان و ابتداى فصل پاییز است که گرماى تابستان را دور می‌کند. به این دلیل این ماه را «رمضان» گفته‌اند که بدن‌هاى آدمیان را از گناهان می‌شوید.⁽⁴⁾

3. «رمضان» بر گرفته از «رمضت النصل ارمضه رمضاً» است؛ به این معنا که نیزه را میان دو سنگ می‌گذاشتند و بر آن می‌کوفتند تا نازک شود.⁽⁵⁾ به این تعبیر، رمضان؛ یعنى، انسان خود را یان طاعت الهى قرار می‌دهد تا نفس او نرم و آماده‌ی بندگى شود.

4. معناى «رمضان» در روایات؛ در بسیارى از احادیث اهل بیت‏(علیهم السلام از گفتن کلمه‌ی «رمضان» به تنهایى نهى شده و سفارش شده است که آن‌را «ماه رمضان» نام گذارند؛ زیرا «رمضان» یکى ازاسماى الهى است.⁽⁶⁾ از امام علی علیه السلام نقل شده است: «نگویید رمضان، بلکه بگویید ماه رمضان و احترام آن را رعایت کنید».⁽⁷⁾

امّا در اصطلاح، رمضان نام ماه نهم از ماه‌هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ ...»⁽⁸⁾.⁽⁹⁾

حقیقت و باطن ماه مبارک رمضان

هر آنچه که در عالم هستی وجود دارد، حقیقت و باطنی دارد؛ زیرا دنیا تنزّل یافته‌ی عوالم بالا است، هرچه در عالم دنیا است نمونه‌ای است از آنچه در عالم معنا است. احکام و قوانین الهی هم که در دنیا به صورت دین و دستورات عبادی ظهور کردند، اسرار و باطنی دارند. اشیا، زمان‌ها و مکان‌ها نیز دارای حقیقت و باطن می‌باشند. یکی از آن زمان ها، ماه مبارک رمضان است. در فرهنگ اسلامی ماه رمضان یکی از مهم ترین و محترم ترین ماه های سال است؛ ماهی که نزد مسلمانان به ماه عبادت و طهارت معروف بوده و آن را به تعبیر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ماه خدا می نامند.⁽¹⁰⁾

امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه در استقبال از ماه مبارک رمضان با بیانی شیوا و رسا از ماه رمضان سخن گفته و حقیقت آن را روشن ساخته است. ما در این مقال تنها گوشه ایی از آن را بیان می کنیم. امام در این دعا، ابتدا خداوند متعال را جهت هدایت شدن به دین الاهی و بهره‌مندی از نعمت بندگی و عبادت، شکرگذاری می کند، سپس می فرماید: «سپاس خداى را که از جمله آن راه های هدایت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد: ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام، ماهى که قرآن را در آن نازل کرد، براى هدایت مردم، و بودن نشانه‏هایى روشن از هدایت و مشخص شدن حق از باطل، و بدین جهت برترى آن ماه را بر سایر ماه ها بر پایه احترامات فراوان، و فضیلت‏هاى آشکار روشن نمود».⁽¹¹⁾

توصیف ماه رمضان با عباراتی؛ نظیر ماه اسلام، ماه نزول قرآن، حاکی از آن است که در نظر امام سجاد علیه السلام و در مکتب اهل بیت علیهم السلام  ماه مبارک رمضان، عرصه برای تجلی حقیقت اسلام؛ یعنی تسلیم محض در برابر خداوند متعال است. این عرصه، مجالی است تا بندگان خدا به امر و رضای او، حتی از نیازهای طبیعی و حلال خود چشم‌پوشی کنند و سر تسلیم بر بندگی شکوه مند خالق بی همتای خویش فرود آورند. این تمرین یک ماهه در کفّ نفس و خودداری از درخواست نفسانی، تمرینی مفید و نیکو است برای تقویت اراده و خویشتن داری در باقی سال؛ چون انسانی که یک ماه به دستور الاهی در مقابل خواست حلال نفس خویش مقاومت کرده و فقط به خاطر رضای خداوند از نیازهای طبیعی خود مانند خوردن و آشامیدن اجتناب نموده است، این قدرت را خواهد داشت تا در یازده ماه دیگر سال در مقابل وساوس شیطانی و درخواست های نفسانی نفس اماره خویش مقاومت نموده و اهل تقوا و رستگاری شود.

ماه مبارک رمضان، ماه طهارت است. ماهی که بنده وجود خود را از تمایلات مادی و حیوانی زدوده و با روزه ضمن تطهیر جسم، به تطهیر جان نیز می پردازد تا روحش در عالم پاکی و  رشد و تعالی، از انوار هدایت بخش خدای متعال بهره مند شود.

پس می توان گفت حقیقت ماه رمضان عبارت است از: آزادی از خود؛ آزادی از خود حیوانی، و تولد خود الاهی. ماه مبارک رمضان، ماه تخلق به اخلاق الاهی است و حقیقت و باطن آن عبارت است از: رسیدن به لقای خداوند. در حدیثی آمده است که خداوند سبحان فرمود: «الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه‏»؛⁽¹²⁾ روزه مال من است و من خود به آن جزا می دهم. بعضی کلمه «اجزی» در این روایت را به صیغه مجهول «اُجزَی» خوانده اند؛ یعنی روزه برای من است و من پاداش آن هستم. حیف است که انسان به خودش و به غیر خدا و به هر آنچه که متغیر است، دل ببندد؛ زیرا هرچه غیر خدا است، در معرض زوال و تغییر است و نمی تواند جزای انسان باشد؛ جزای روزه دار، لقای حق است.⁽¹³⁾

---

منابع:

1_( ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب، ج ‏7، ص 160، چاپ سوم‏، دار صادر، بیروت، 1414ق)

2_( همان.)

3_(مهیار، رضا، فرهنگ أبجدی عربی - فارسی، ص 41، بی تا، بی جا.)

4_( لسان العرب، ج ‏7، ص 161.)

5_(همان، ص 162.)

6_(طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی‏، سید احمد، ج 2، ص 223، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.)

7_(کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 69، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.)

8_(بقره، 185.)

9_(قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج ‏3، ص 123، چاپ ششم، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1371ش)

10_( شیخ صدوق، أمالی، ص 93، انتشارات کتابخانه اسلامیه، 1362.)

11_(صحیفه سجادیه کامله، شعرانی،ابوالحسن، دعای 44، ص 267، چاپ ششم، قائم آل محمد، قم، 1386ش.)

12_(شیخ صدوق، من ‏لایحضره ‏الفقیه، ج 2، ص 75، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 ق.)

13_(جوادی آملی، عبد الله، حکمت عبادات، ص 33و131- 135و 145- 147، اسراء، قم، چاپ اول، 1378ش.)

معرفی کتاب|سبک زندگی رهبر انقلاب در ماه رمضان

رهبر انقلاب اسلامی، در ورود به موضوعات مختلف دقیق و نکته سنج هستند. همان طور که با درایت و تدبیر وارد مسائل سیاسی شده و با رهنمودهای خود گره از مشکلات بزرگ می‌گشایند، همان طور که در مسائل اجتماعی ورود ایشان به مسائل برکات بسیاری در میان اقشار مردم و هم دلی آنها دارد و همان طور که ایشان در دیدار با هنرمندان کشور، به آنها امید می‌دهند و جهت حرکت را در آینده ترسیم می‌کنند، ایشان اسلام شناس و مفسر بی‌نظیری هستند و شاید یکی از دلایل بروز و ظهور حکمت در دیگر عرصه‌ها، تسلط آیت الله خامنه‌ای به دین اسلام باشد. ایشان در طی سال‌ها درباره مسائل گوناگون سخن گفته و مطالبی را بیان کرده‌اند، ولی جلوه ماه مبارک رمضان و آداب روزه داری در گفتار ایشان هم به دلیل دیدارهایی که در ماه رمضان دارند و هم به دلیل آمادگی دل‌ها و نزدیک‌تر شدن جامعه به خداوند، در سخنان ایشان شاید بیشتر از دیگر موضوعات باشد. پرداختن به سخنان ایشان در باب روزه داری از آنجایی که ایشان رهبر انقلاب اسلامی و مرجع تقلیدی بزرگ هستند، می‌تواند راهگشا باشد و به همین دلیل انتشارات انقلاب اسلامی در کتاب «آداب روزه داری و احوال روزه داران» به شرح این آداب در بیانات معظم له پرداخته است.

این کتاب در راستای صحبت‌ها و نصایح علما و متفکّران و عابدان ناصح است که قرن‌ها است خَلق را به تکالیف و وظایفشان در ماه مبارک رمضان توصیه می‌کنند و آنان را به درک هرچه بهتر و بیشتر این فرصت بی‌نظیر فرا می‌خوانند. آثار بسیاری هم از علمای دینی، مربّیان اخلاق و حتّی ادبا و شعرا در فضیلت ماه رمضان در دسترس قرار دارد و این کتاب نیز در همین راستا و برای استفاده بهتر و بیشتر از ماه رمضان است امّا با خصوصیات و ویژگی‌هایی که آن را از دیگر آثار مشابه در این موضوع متفاوت و متمایز می‌کند که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

دقیق بخوانید تا فضای معنوی کتاب را حس کنید

کتاب حاضر گزیده‌ای از مجموعه‌ی توصیه‌ها، نصایح، تحلیل‌ها و مواعظی است که در ماه‌های رمضان در طول 22 سال گذشته از سال 1369 تا 1390 در بیانات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ارائه شده است.

مخاطبان این مواعظ عموم مردم بوده‌اند هرچند گاه این سخنان در دیدار جمعی از قاریان قرآن کریم، کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، نمازگزاران نماز جمعه، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان، شاعران و... بیان شده‌اند.

بنابراین در انتخاب مطالب این کتاب دو ویژگی مورد توجّه قرار گرفته است:

اول اینکه موضوع بیانات ماه مبارک رمضان، معارف دینی مربوط به روزه‌داری، آداب دعا، تکالیف مؤمنان در این ماه از نظر فردی، اجتماعی و سیاسی و نظایر آن باشد.

دوم اینکه صرفاً در محدوده‌ زمانی از حلول ماه مبارک رمضان تا پایان روز عید سعید فطر هر سال بیان شده باشد. خواننده‌ای که با دقّت این کتاب را مطالعه کند در فضای معنوی شریک  می‌شود که گوینده‌ بزرگوارش قصد انتقال آن را داشته است و این فضای معنوی در ماه رمضان که فضای معنوی و ملکوتی بر عالم و به خصوص بر جامعه‌ی اسلامی و مؤمنین اهل عبادت حکم فرمان است، دو چندان می‌شود.

موضوعات یکسان از زوایای مختلف

یکی از وجوه چشمگیر بیانات رهبر انقلاب در طول 22 سال گذشته پیوستگی و انسجام مطالب در موضوعات مختلف است. البتّه با این ویژگی که حتّی اگر موضوعی واحد چند بار آن هم در طول سال‌های مختلف مورد تأکید قرار گرفته باشد، هر بار یا از زاویه‌ای جدید به موضوع نگریسته‌اند یا نکته‌ای جدید به ابعاد موضوع یا تحلیل آن افزوده‌اند.

نمونه جالب این نکته را می‌توان در مورد موضوع تقوا یا استغفار که ترجیع‌بند مهمّ این کتاب است، به وضوح دید.

بهار حقیقی در نگاه رهبر انقلاب

رهبر انقلاب مبارک از رمضان با تعابیر و صفت‌های مختلف یاد کرده است که هر یک حاکی از توجّه به محتوای آن وصف در معارف اسلامی خصوصاً گنجینه‌ی ارزشمند احادیث اهل عصمت و طهارت علیهم ‌السّلام دارد. تعبیرهایی چون: رمضان؛ ماه رحمت و مغفرت الهی، ماه ضیافت الهی، ماه خودسازی و تقوا، ماه استغفار و توبه و بازگشت، ماه ذخیره‌سازی تقوا، ماه عبادت و دعا و مناجات و... از این دست هستند

نمونه‌ی دیگر را می‌توان در استفاده ایشان از تعبیر بهار دید که به مناسبت تقارن ماه رمضان با بهار طبیعت بیان داشته‌اند. رهبر انقلاب به کرات از ترکیباتی چون بهار دعا و قرآن، بهار خودسازی و عبادت، بهار اُنس با خدا، بهار توجّه و ذکر و استغفار و استغاثه به خدا استفاده کرده‌اند. امّا این تعابیر از محدوده‌ تقارن بهار طبیعت و ماه رمضان درمی‌گذرد و آنگاه با تحلیلی جامع سخن از بهار واقعی بودن رمضان صرفنظر از تقارن یا عدم تقارن با بهار طبیعت به میان می‌آید و رمضان مبدأ سال حقیقی برای مؤمنان شناخته می‌شود و سال ایمانی مسلمانان با رمضان آغاز می‌شود و عبادات ماه رمضان به عنوان سرمایه‌ای برای گذران یازده ماه بعدی تا فرا رسیدن ماه رمضان بعد قلمداد می‌شود. بدین ترتیب بهار حقیقی مسلمانان به معنی تحوّل و نوسازی و بازسازی درونی مورد تأکید قرار می‌گیرد.

توصیه‌های اجتماعی ماه رمضان

توجه به جنبه‌های اجتماعی توصیه‌های دینی، از دیگر مشخّصات بیانات معظم له درباره‌ ماه رمضان و آداب روزه‌داری است، در مجموعه‌ این بیانات به معروف‌هایی همچون اطّلاع از وضع محرومان، رسیدگی به مستضعفان، محبّت به ایتام، و دستگیری از ضعفا، امر و از منکرهایی چون اسراف، تبذیر، تفرقه، و امثال آن نهی می‌شود و بدین ترتیب توصیه به کسب فضایل و پرهیز از رذائل اخلاقی از محدوده‌ شخصی و فردی خارج شده و به مشخّصاتی برای جامعه‌ مطلوب اسلامی تبدیل می‌شود. در این میان تفاوت میان مواعظی که اصلاح فرد و محدوده‌ شخصی و حدّاکثر خانوادگی مسلمانان را در نظر می‌گیرد با دیدگاهی که علاوه بر اصلاح محیط فردی و خانوادگی، اصلاح محیط عمومی جامعه را به عنوان جامعه‌ آرمانی اسلامی هدف میگیرد، به روشنی آشکار است. پرداختن به مسائل اجتماعی خواه ‌ناخواه به بحث آسیب‌های جامعه دینی از نظر سیاسی می‌انجامد و آفات و خطراتی که جامعه‌ اسلامی را تهدید می‌کنند، تحلیل می‌شوند. در این مباحث با استفاده از معارف اسلامی و عبرت‌های تاریخ پرفراز و نشیب اسلام ،عوامل انحطاط مسلمین بررسی شده و بر بصیرت و صبر به عنوان پادزهر همه‌ غفلت‌ها و  دنیادوستی، قدرت‌طلبی، منیّت و خود برتر بینی و فساد اقتصادی و اخلاقی که از مهم‌ترین عوامل سقوط شخصیت‌هایی تأثیرگذار و کارگزاران اسلامی است، تاکید شده است.

 

توجه به ملت‌های مسلمان در ماه رمضان/ تاکید بر وقوع بیداری اسلامی در سال‌های پیش

توجّه به سرنوشت مسلمانان سراسر جهان و ملّت‌های تحت ستم و خصوصاً ملّت مظلوم فلسطین از دیگر مباحث رهبر انقلاب در ماه رمضان است. تأکید و توصیه به تداوم حضور در راهپیمایی روز قدس که به ابتکار حضرت امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی در آخرین جمعه‌ی ماه رمضان انجام می‌شود، دایره‌ نصایح و مواعظ مربوط به آداب ماه مبارک رمضان را با توجّه به شرایط و مقتضیّات زمان و مکان از محدوده‌ جامعه و کشور نیز فراتر می‌برد و در سطح جهان اسلام گسترش می‌دهد. خواننده‌ این مجموعه با پیگیری این موضوع در کتاب خواهد دید که واژه‌ی پرمعنای رایج این روزها یعنی بیداری اسلامی در ماه‌های رمضان سال‌ها قبل بارها به عنوان واقعیت مسلّم و مورد انتظار مورد تأکید قرار گرفته است. واقعیتی که امروزه هیچ کس نمی‌تواند آن را انکار کند.

قلب مباحث رمضانی رهبر انقلاب

امّا نقطه‌ی اصلی و قلب همه‌ مباحث رمضانی که در این کتاب جمع‌آوری شده، معارف اسلام ناب محمّدی صلّی الله علیه و آله و سلّم است که بر اساس دو منبع پایان‌ناپذیر و ذخیره‌ آسمانی مسلمانان یعنی کتاب خدا و عترت با بیانی شیوا و شیرین و به صورتی مدوّن و البتّه به تدریج و در طول بیست و دو سال گذشته تنظیم و ارائه شده است. مهم‌ترین این مباحث را می‌توان چنین برشمرد:

الف_ توصیه بر قرائت، فهم و اُنس با قرآن کریم به عنوان نسخه‌ درمان همه‌ی دردهای فردی و اجتماعی بشریّت

ب_ تبیین دقیق و جامعه مفاهیمی چون تقوا، دعا و مناجات، استغفار و توبه بر اساس معارف قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم ‌السلام خصوصاً نهج‌البلاغه‌ی امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام.

ج_ تحلیل زندگی شخصیت بی‌نظیر امام علی علیه‌السّلام به عنوان الگوی شجاعت، تقوا، عدالت و اسوه‌ی زمامداری الهی

 

سبک زندگی رهبر انقلاب در ماه رمضان

از مطالعه مطالب این کتاب و توجه به تاریخ و مخاطبان هر مطلب نکات مهمی از سبک رفتاری معظم له در ماه مبارک رمضان به دست می‌آید ازجمله:

1.توجّه به برپایی مجالس تلاوت قرآن کریم

2. محور قرار گرفتن مباحث مربوط به خودسازی‌ایمانی و اخلاقی

3. میزبانی اقشار مختلف همچون اساتید، دانشجویان و... و به سخنان و نظرات آنان گوش فرادادن و با آنها به گفت‌وگو نشستن

4. حضور در جمع روزه‌داران نمازگزار ماه رمضان و اقامه‌ی نماز جمعه به امامت معظم له

5. توجّه دادن به اهمیّت شب‌های قدر و ایّام شهادت امیرالمؤمنین علیه‌السّلام

6. تبیین وضع جهان اسلام تأکید بر راهپیمایی هرچه عظیم‌تر روز جهانی قدس

این تنها یک ساحل از دریا است

از آنچه درباره‌ محور قرار گرفتن مباحث مربوط به قرآن کریم، نهج‌البلاغه، تاریخ اسلام، فلسطین و قدس شریف مباحث معرفتی همچون دعا و... گفته شد، نباید تصور کرد که همه‌ مطالب بیان شده از سوی رهبر انقلاب درباره دعا و قرآن در این کتاب گرد آمده است و علیرضا مختار پور قهرودی که این کتاب به کوشش او تدوین شده است تاکید کرده است که این مطالب صرفاً از سخنان ایشان در ماه رمضان استخراج شده و ایشان در مناسبت‌ها و موقعیت‌های مختلف در طول سال به مباحث مهمّی از جمله مباحث ذکر شده پرداخته‌اند که مجموعه‌ مطالب موضوعی را باید در کتاب‌های مستقل جست‌وجو کرد.

نکته پایانی و مهم اینکه  این کتاب بر اساس ترتیب تاریخی بیانات تنظیم شده است اما خوانندگان اگر بخواهند به صورت موضوعی به مطالعه سخنان ایشان بپردازند می‌توانند از فهرست راهنمای موضوعی در صفحات پس از مقدّمه مراجعه کنند.