شرح دعای روز هفدهم ماه رمضان

خدایا در این روز مرا به کارهای شایسته راهنمایی کن، و در آن حاجت‌ها و آرزوهایم را برآورده ساز، ای کسی که نیاز به شرح وپرسش نداری، و به آنچه در سینه جهانیان است آگاهی، بر محمد و خاندان پاکش درود فرست. 

دعای امروز پنج فراز دارد که متعرض به سه جهت است.
اول: انجام عمل صالح و کار خوب وشایسته،
دوم: علم خدا،
سوم: درود و صلوات بر محمد(ص) و اهل بیت پاکش.
فراز اول
درفراز اول می‌خوانیم: «اللهمّ اهْدِنی فیهِ لِصالِحِ الأعْمالِ» خدایا در این روز مرا به کارهای خوب و شایسته هدایت کن، عالم محل انجام عمل است، عمل بر دوقسم تقسیم می‌شود: عمل خوب وصالح، و عمل ناشایست وطالح ، (همان گونه که علم ودانش دو دسته است: مفید و سود رسان، هنگامی که آب زمزم را می‌خوریم اینگونه دعا می‌کنیم: خدایا، آن را مایه دانش مفید قرار ده، برخی از علوم نیز زیان رسانند، دانشی که سبب نسل کشی وکشتار جمعی بشر چون ساخت بمب اتمی می شود از این دسته است، بخلاف علمی که در جهت رشد و ترقی معنوی ومادی بشر قرار گرفته وسلامتی ورفاه مردم را به ارمغان می آورد که دانشی سود رسان است وبهره آن شامل نسل‌ فعلی وآینده بشر می شود)، کسی که عمل صالح و کار خوب وشایسته ای را انجام می دهد علاوه بر خود دیگران نیز بهره مند می شوند وبرایش می تواند باقیات صالحات باشد که بهره گیری از آن علاوه بر زمان کنونی شامل دوره پس از مرگش نیز باشد، در مقابل آن کارهای ناشایست واعمال غیر صالح قرار می گیرد که وزر ووبال وگناه آن دامن گیر انجام دهنده آن می شود، گاه یک نفر یک عمل غیر صالحی را پایه گذاری می‌کند، وبنیان گزار مسیری انحرافی مثل بهائیت ووهابیت می شود که آثار سیاه آن در قالب گمراهی وفساد وکشتار و.. نمایان وپرونده سیاه بنیان گزاران آن را سیاه تر وآمار گناهان آنان را بیشتر می کند.
از این رو در این فراز از دعا می‌خوانیم خدایا، کمکم کن برای انجام اعمال، کدامین اعمال؟ اعمال صالح، هرجا بحث عمل است صفت صالح نیز مطرح است، تنها انجام کار مهم نیست بلکه رنگ وصبغه کار اهمیت دارد، که عبارت از خوب بودن کار است.
در سوره نحل آیه 97 آمده است: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»
هر کس از مرد و زن که کارى نیک و شایسته کند در حالى که مؤمن باشد هر آینه او را به زندگانى پاک و خوشى زنده بداریم، و مزدشان را بر پایه نیکوترین کارى که مى‏کردند پاداش دهیم.
قید مومن بودن را برای انجام عمل صالح اضافه شده است، یعنی اگر کسی در حالت ایمان عمل صالح انجام بدهد به حیات طیبه می‌رسد.
ودر سوره العصر می خوانیم: « بسم الله الرحمن الرحیم وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی‏ خُسْرٍ إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بالحقّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ»
به نام خداوند رحمتگر مهربان‏، سوگند به عصرِ، که واقعاً انسان دستخوشِ زیان است، مگر کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کرده و همدیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایى توصیه کرده‏اند.
داشتن ایمان شرط قبولی عمل است، اگر کسی کار خوبی را انجام دهد و ایمان نداشته باشد توقع پاداش بهشت را نداشته باشد، البته آثار مثبت آن را خواهد دید اما ورود در بهشت تنها با ایمان میسر است
خداوند در سوره نساء آیه 124 می‌فرماید: «وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا یُظْلَمُونَ نَقیراً»
و کسانى که کارهاى شایسته کنند- چه مرد باشند یا آن- در حالى که مؤمن باشند، آنان داخل بهشت مى‏شوند و به قدر گودى پشت هسته خرمایى - یعنى به مقدار بسیار اندکى- مورد ستم قرار نمى‏گیرند.
عمل صالح برای انسان می‌ماند، وکار او تجسم پیدا می‌کند، و در قیامت تمامی کارها را خواهیم دید، چه خوب و چه بد، خداوند در سوره زلزال می‌فرماید: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»
پس هر که هموزن ذرّه‏اى نیکى کند آن را خواهد دید، و هر که هموزن ذرّه‏اى بدى کند آن را خواهد دید.
امام جواد علیه السلام می‌فرماید: «مردم در دنیا با اموال مشغول هستند اما در آخرت با اعمال مشغول هستند» اگر خوب باشد خوب و اگر بد باشد بد.
در مسیر انجام اعمال و کارها اینگونه نیست که کارها همیشه بر وفق مراد باشد؛ در صدر اسلام گاهی جیره غذایی رزمندگان تنها یک دانه خرما برای 24 ساعت بود، دردوره جنگ تحمیلی علیه ایران در برخی مناطق غرب کشور -سمت ارومیه- آنقدر برف می بارید که سربازان مستقر در ارتفاعات مجبور بودند برای ارتباط سنگرها با هم از زیر تونل ساخته شده از برف رفت وآمد ‌کنند، آنان امکانات وذخیره غذایی خود را برای سه الی چهار ماه را داشتند چون امکان غذا رسانی وتدارکات نبود، تحمل سختی در کار بسیار مهم است، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «برترین کارها سخت ترین آنها است» همچنین فرمود: «برترین اعمال برای خدا این است که دل مؤمنی را شاد، ویا گرسنگی او را برطرف ومشکلش را حل کنی».
برخی با گرو گذاشتن آبروی خویش می‌توانند مشکل مردم را حل کنند، مرحوم آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی هنگام مرگ اشک می‌ریخت، گفتند: چرا ناراحتید؟ ‌گفت: 700 دینار بدهکارم، عده ای از بازرگانان شیعه آنجا بودند، ‌گفتند: ما قرض شما را ادا می‌کنیم، ناراحت نباشید، فرمود: غصه من این نیست که چرا هفتصد دینار بدهکارم، چون صرف حفظ حوزه های علمیه وکمک به مستمندان شده است، بلکه ناراحتی من از این جهت است که اگر خدا روز قیامت به من بگوید ما به تو آبرو دادیم و تو می‌توانستی بیشتر قرض کنی و خدمت کنی، چرا نکردی؟ من در پاسخ چه جوابی بدهم؟! آیت الله اصفهانی صاحب کتاب معروف وسیله النجاة است که امام خمینی آراء وفتاوای خویش را در حاشیه آن نوشت وبا اضافاتی به نام تحریر الوسیله به چاپ رسید، شیوه ایشان وبسیاری از مراجع تقلید برای اداره حوزه‌ها و کمک به مستمندان وخدمات دینی اینچنین بود. چون رفع گرفتاری مردم هدف بسیار مهمی است.
در ضمن آنکه عمل باید خالص باشد، تا ماندگار شود، امام صادق علیه السلام فرمود: «بهترین کارها خواندن نماز در اول وقت، نیکی به پدر و مادر، و جهاد در راه خدا است».
کسی که می‌خواهد کار خوب انجام دهد باید خوش دل و خوش قلب باشد، امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «کسی که عملی را انجام دهد و به برادر ایمانیش قصد بدی داشته باشد کار وی پذیرفته نیست».
همچنین کاری را که می‌خواهیم انجام دهیم باید محکم باشد، چرا مارک خارجی محبوب است؟ وجدان کاری سبب می‌شود تا کار محکم انجام شود، روزی رسول اکرم(ص) هنگام دفن یکی از یاران در قبرستان بود، گور کن کار خود را درست انجام نداد پیامبر فرمود: «خدا دوست دارد کسی که کاری را انجام می دهد درست انجام بدهد» اسلامی که برای خاک کردن یک فردی اهتمام به درست انجام شدن آن دارد آیا امکان دارد برای ساخت ماشین، خانه‌، جاده‌، کارخانه و.. بی تفاوت باشد؟! بنا بر این عمل خوب عملی است که محکم باشد.
فراز دوم
در فراز دوم می‌خوانیم « واقْـضِ لی فیهِ الحَوائِجَ والآمالِ » و در آن حاجت ها و آرزوهای من را برآورده ساز.
حاجت خواسته‌ ونیاز فعلی است، مانند کسی که خانه ای می خواهد، ویا قصد ازدواج دارد، ونیاز مالی دارد، اما آرزو نگاه آرمانی ودور است، در این فراز از این دعا می‌خوانیم که خداوند هم رفع نیاز وبرآورده شدن حاجت را از تو می‌خواهم، وهم رسیدن به آرزوهایم را، بی شک برای خدا انجام هیچ کاری سخت نیست، و به مجرد اراده او تحقق پیدا می‌کند.
فراز سوم وچهارم
در فراز سوم وچهارم می‌خوانیم: « یا من لا یَحْتاجُ الى التّفْسیر والسؤالِ، یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین» ای کسی که شرح وپرسش نیاز نداری، و به آنچه در سینه جهانیان است آگاهی.
کسی احتیاج به شرح وتفسیر دارد که آن را نمی‌داند، وحال آنکه چیزی برای خدا پنهان نیست، برای خدا غیب و شهود، سر وعلن، آشکار وپنهان، عیان ونهان، برون ودرون یکی است.
خداوند هم گفته‌ها را می‌داند و هم چیزی که انسان آهسته وبگونه سر بیان می کند، و هم آن چیزی که از سر مخفی تر است که خطور ذهنی است ومطالبی که در دل می‌گذراند و در باره آن با کسی حرفی نزده است، همه آن‌ها برای خداوند روشن است، خداوند در آیات 9 و10 سوره رعد می فرماید: «عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الْکَبیرُ الْمُتَعالِ سَواءٌ مِنْکُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ وَ مَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّیْلِ وَ سارِبٌ بِالنَّهارِ»
داناى نهان و آشکار است، بزرگ و برتر است- از همه چیز و از هر نسبت ناروا-.[براى او] یکسان است از شما هر که سخن نهان دارد و هر که آن را هویدا کند و هر که به شب پنهان شود یا به روز آشکارا رونده باشد.
«عالم الغیب و الشهادة» غیب به معنای آنچه پنهان است و شهاده به معنای آنچه که آشکار است، برای خدای تبارک و تعالی هر دو تای آن‌ها یکی است، به این معنی که چیزی برای او پوشیده نیست و همه چیز برایش روشن وعیان است، وبرآنچه در سینه هاست آگاه است، « یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین»: ای کسی که می داند آنچه در دل ها و سینه ها است، برای خدا فرقی نمی کند که کسی سخنی را آهسته بگوید ویا بلند، در دل بگوید ویا بر زبان جاری سازد، هیچ چیز برای او پوشیده و پنهان نیست.
فراز پنجم
در فراز آخر وپنجم می‌خوانیم: « صَلّ على محمّدٍ وآلهِ الطّاهِرین» بر محمد و اهل بیتش درود بفرست. صلوات ودرود فرستادن از ناحیه خداوند به معنای نزول رحمت است، یعنی رحمتت را بر پیامبر و اهل بیتش نازل کن.
بحث صلوات بسیار مهم است، درآیه 56 سوره مبارکه احزاب آمده است: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما»
خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى‏فرستند، اى کسانى که ایمان آورده‏اید، بر او درود فرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید.
صلوات را نباید ناقص فرستاد، یعنی تنها بگوییم «اللهم صل علی محمد» یا «صلی الله علیه و سلم» پیامبر(ص) فرمود: «وقتی صلوات می فرستید بر اهل بیت من هم صلوات و درود بفرستید»، در کتاب صحیح بخاری ج6ص27 که مهمترین کتاب حدیثی برادران اهل سنت است آمده است که از رسول خدا (ص) چگونگی فرستادن صلوات را پرسیدند؛ حضرت فرمود: «بگویید: اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ، وَ بَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ علی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ علی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ». پس اصل صلوات در قرآن آمده است، وکیفیت آن را روایات روشن ساخته است.
امام رضا علیه السلام می‌فرماید: «اگرکسی نمی تواند گناهانش را از بین ببرد صلوات بر محمد و اهل بیتش بفرستد که گناهان را می زداید»، امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرماید: «صلوات بهتر و بیشتر خطا ها را از بین می برد تا آب آتش را».
همچنین امام رضا علیه السلام می‌فرماید: «صلوات در نزد خداوند با تسبیح و تکبیر و تهلیل برابری می‌کند». (تسبیح: سبحان الله، تکبیر: الله اکبر، تهلیل: لا اله الا الله گفتن است).
امیر المومنین علیه السلام می‌فرماید: «هرکس بر محمد و آلش صلوات بفرستد خدا نیز بر وی صلوات ورحمت می فرستد پس زیاد صلوات بفرستید».
در روایات آمده است: «کسی که صلوات بر پیامبر بفرستد و برآلش نفرستد بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد» محمدبن ادریس شافعی از بزرگان اهل سنت ورئیس مذهب شافعیان در شعری می‌گوید: «ای آل بیت پیامبر، دوستی شما را خداوند واجب ساخته ودر قرآن آورده است، برای فضیلت شما همین بس که هرکس در نمازش بر شما درود نفرستد، نمازش پذیرفته نمی گردد»، امروزه تمامی مسلمانان شیعه وسنی در تشهد نمازشان بر محمد و ال محمد صلوات می فرستند.
در احادیث آمده است: «در میزان، سنگین‌ترین چیز صلوات بر محمد و آل محمد است».
همچنین نقل شده است: «بلند صلوات بفرستید، که نفاق را از بین می برد».

حجت‌الاسلام محمد امین پورامینی-نمی از یم رمضان